Vriend aan het woord: Willem en Trudy van Riemsdijk – Zandee van Stichting Stinze-Stiens

Afgelopen juni ontving het echtpaar Willem en Trudy van Riemsdijk-Zandee uit handen van prinses Beatrix de Zilveren Anjer van het Prins Bernhard Cultuurfonds voor hun onbetaalbare inzet voor cultuur en natuur. Sinds hun pensionering spant het echtpaar zich met tomeloze energie in voor het behoud van Fries erfgoed: van de restauratie van het monumentaal Doktershûs in Stiens tot de verwerving van meerdere states via hun stichting Stinze-Stiens. Met hun initiatief van de Stinzenflora-monitor zetten zij stinzenplanten als groen erfgoed stevig op de landelijke kaart.

Stinzenflora en een Doktershûs

‘De ontvangst van zo’n prijs is natuurlijk prachtig, maar dat de voordracht uit Friesland kwam, maakte het voor ons extra bijzonder’, vertelt Willem van Riemsdijk. ‘Want wij zijn geboren en getogen in de Randstad. In de jaren ’70 woonden mijn ouders een tijdje in Dokkum en kwamen we daar van tijd tot tijd en genoten van het landschap. Pas toen we waren gestopt met werken, hadden we meer tijd voor onze interesse in wilde planten en stinzenplanten.  In 2012 gingen we daarom een paar dagen naar Friesland. Stiens was bekend vanwege de holwortel op het kerkhof. We liepen rond in Stiens en zagen door een oud hek stinzenplanten staan. Dat moest een bijzondere tuin zijn, maar we konden er niet in. Het huis bleek te koop te staan, dus we hebben de makelaar gebeld om een bezichtiging te regelen. Niet dat we van plan waren het huis te kopen, maar we wilden de tuin zien’, zegt Willem lachend.

Het huis was een voormalige dokterswoning uit 1838, een rijksmonument, dat al twee jaar leeg stond en de tuin bleek grotendeels overwoekerd, maar sprak hen meteen aan. Trudy: ‘Mijn vader was predikant en wij woonden in de pastorie in Warmond. De zondagse wandeling ging vaak naar het ‘Bos van Krantz’, het parkbos rond Kasteel Warmond. Ook de pastorie had een hele mooie tuin met een moestuin. Ik heb daar hele goede herinneringen aan. Dat gevoel kwam weer boven toen we hier rondliepen.’

Het monumentale Doktershûs in Stiens © Stichting Stinze-Stiens.


Willem: ‘Er waren allerlei plannen geweest om in de tuin hoogbouw neer te zetten of door de tuin een weg aan te leggen, maar al die plannen waren gelukkig niet doorgegaan. We zijn nog een paar keer naar Friesland gereisd om het huis en de tuin te bekijken, en te overleggen met Gerrit van der Meulen, architect en voorzitter van Monumentenzorg Leeuwarderadeel, tot hij zei: wat willen jullie nou?! Toen hebben we de knoop doorgehakt en besloten het huis en de tuin te kopen en te restaureren. We hebben de afgelopen jaren onze tijd verdeeld tussen ons huis in Wageningen en het Doktershûs. Dit jaar hebben we besloten ons over enige tijd helemaal in Friesland te vestigen.’

Vlaskamptuin

‘Toen we het Doktershûs hadden gekocht, kwamen we erachter dat het tuinontwerp van de hand van Gerrit Vlaskamp (1834–1906) was’, vertelt Trudy. Er bleek een groot project gaande rond deze ‘vergeten’ architect. ‘Dan duik je in de archieven en ga je op zoek naar nazaten van de mensen die hier gewoond hebben. Er was helaas geen tekening bewaard gebleven, maar wel een luchtfoto uit 1929 en op foto’s van nazaten kon je ook delen van de tuin zien. In de tuin zelf was de oude padenstructuur nog terug te vinden en het reliëf dat Vlaskamp had aangebracht. Dus we wisten bij de restauratie van de tuin ongeveer hoe de tuin eruit gezien heeft. Voorzichtig zijn we samen op zoek gegaan naar overgroeide klinkers die omstreeks 1980 waren aangebracht en het verloop van de paden aangaven. Zo hebben we rustig aan de tuin gerestaureerd.’ Na jaren werk heeft de tuin zijn oorspronkelijke structuur terug met een boomgaard en een cirkelvormige moestuin, die geen moestuin meer is vanwege de rijke stinzenflora die ook hier nu voorkomt. In het voorjaar is de tuin van tijd tot tijd opengesteld.

De Vlaskamptuin met sneeuwklokjes en winterakonieten in het vroege voorjaar. Op de achtergrond de kerk van Stiens en links een oude Kaukasische vleugelnoot ©Stichting Stinze-Stiens

Stinzenflora-monitor

Trudy: ‘Wij zijn erg geïnteresseerd in stinzenplanten. Zo hebben we onderzoek naar de bostulp (Tulipa sylvestris) geïnitieerd. De bostulp is de enige historische tulp die door verwildering kan overleven. Anastasia Stefanaki, in die tijd onderzoeker bij Wageningen Universiteit en Naturalis, heeft dit onderzoek naar de geschiedenis en verspreiding van deze tulp verricht. Dat onderzoek is belangrijk, omdat we merken dat nu stinzenplanten steeds populairder worden, bollen op de markt komen met andere kenmerken dan de oorspronkelijke stinzenflora. Zo’n onderzoek legt vast wat de kenmerken zijn van de oorspronkelijke bostulp en hoe deze zich verspreid heeft in Europa.

Als liefhebbers vinden we het geen probleem om een paar uur te rijden om bepaalde stinzenplanten te bekijken. Maar dan is het natuurlijk wel heel teleurstellend, als je net te laat bent en de bloemen uitgebloeid zijn, of juist net te vroeg. Dat is de reden dat we in 2015 gestart zijn met de Stinzenflora-monitor. Op deze website kun je nagaan welke stinzenplanten waar en wanneer bloeien o.a. in Friesland. Er staat ook veel informatie over deze planten op. In 2021 heeft Heilien Tonckens de zorg voor deze monitor overgenomen en het archief is bewaard op onze website. Vele vrijwillige correspondenten dragen bij om de monitor ieder voorjaar te vullen.’

Bostulpen op Epema State ©Stichting Stinze-Stiens

Zorg om Fries erfgoed in buitenlandse handen

De laatste tijd klinken er vanuit Friesland zorgelijke geluiden over het opkopen van Friese states door buitenlandse investeerders. Willem en Trudy delen die zorg. Trudy: ‘Rinsma State in Driezum is in handen gekomen van een Russische eigenaar en niemand komt er meer in. Ook Stania State en It Lytse Slot (bij Fogelsangh State) zijn in buitenlandse handen. De vraag is of deze huizen en tuinen nog wel worden beheerd met de kennis die daarvoor nodig is.’

Harsta State

Willem: ‘Regelmatig komen er states op de markt en is er zorg wat hiermee gaat gebeuren. Harsta State in Hegebeintum was de afgelopen decennia al een paar keer verkocht. Toen het opnieuw te koop stond, besloten we het aan te kopen. Dit was nog voordat onze Stichting Stinze-Stiens in 2021 door ons is opgericht. Ons idee was uitsluitend de financiën te verschaffen voor de verwerving. De bedoeling was dat anderen het verdere traject zouden oppakken en in goede banen leiden. We hebben met een aantal Friese partijen overlegd, maar dat overleg duurde lang, te lang. Iemand anders heeft vervolgens Harsta State gekocht. Al snel bleek echter dat die persoon er weer vanaf wilde. Toen hebben wij het alsnog kunnen kopen en meteen overgedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser. We zijn ongeveer vijf minuten eigenaar geweest!’

Hendrick de Keyser is geen Friese organisatie, maar heeft de kennis en ervaring in huis om zo’n pand vakkundig te restaureren en een goede bestemming te geven. De tuin met stinzenplanten was een ander verhaal. Met een Instandhoudingsplan van Van Donkelaar Groenadvies en Heilien Tonckens, ging Heilien aan de slag met een enthousiast team vrijwilligers. De tuin van Harsta State is een van de weinige vindplaatsen van de zeldzame blauwe anemoon en het Haarlems klokkenspel. Harsta State is nu een museumhuis, waar je ook kunt overnachten. Bijzonder is ook dat Hendrick de Keyser met een combi-arrangement in samenwerking met het Bezoekerscentrum Hegebeintum de verwevenheid tussen states en kerken toont die er van oudsher was. Vanaf de state wandel je naar de Romaanse kerk in Hegebeintum waar een unieke collectie rouwborden hangt van de families die op Harsta State hebben gewoond.

Oranjestein is in 2022 aangekocht door de Stichting Stinze-Stiens ©Helene’s Beeld

Tuinbaas voor Epema State en Oranjestein

Het bleef niet bij de aankoop van Harsta State. ‘Nu kon onze stichting een van haar doelen waar maken: ‘Het ondersteunen van behoud en ontwikkeling van historisch belangrijke landgoederen, parken en tuinen in Friesland bij voorkeur wanneer er sprake is van historisch belangrijke stinzenflora.’ De stichting kocht daartoe begin 2022 Epema State in IJsbrechtum. Kort daarna bleek Oranjestein in Oranjewoud te koop. Willem: ‘Dan moet je handelen, ook al had de stichting net Epema State gekocht en was de timing ongelukkig. De stichting heeft toen besloten ook Oranjestein te kopen met name vanwege het feit dat de tuin nog grotendeels zo is als hij in de 19e eeuw is aangelegd door de bekende tuinarchitect Roodbaard. Het stichtingsbestuur oriënteert zich nu op de toekomstige bestemming van beide states.’

Het park van Oranjestein ©Helene’s Beeld

Om het behoud van het groene erfgoed te waarborgen heeft de stichting al wel een tuinbaas, Maarten Vos, aangesteld. Trudy: ‘Oranjestein heeft een prachtige Roodbaard-tuin. Natuurlijk kun je het beheer uitbesteden aan een grote organisatie, maar een tuinbaas leert zo’n plek beter kennen. Het wordt ‘zijn’ plek. We laten nu door een bureau een waardestelling maken voor Epema State en vervolgens ook voor Oranjestein. Tot onze verbazing bleek dat stinzenflora geen vast onderdeel is van een waardestelling groen erfgoed, terwijl in onze ogen goed ontwikkelde stinzenflora, die in decennia en soms over een periode van honderden jaren is ontstaan, heel kwetsbaar is als het beheer er niet op wordt afgestemd. WUR/Naturalis-onderzoeker Anastasia Stefanaki haalde bijvoorbeeld meteen uit een oud herbarium een bostulp uit 1927 die destijds op Epema State groeide. En andere bronnen beschrijven de aanwezigheid van de bostulp op Epema State in 1897. Bij Epema State en Oranjestein maken stinzenplanten nu onderdeel uit van de waardestelling, maar dat zou natuurlijk overal het geval moeten zijn!’

Meer weten over de geschiedenis van het Dokterhus en de stinzenplantentuin? Op de website van de Stichting Stinze-Stiens vindt u veel informatie Doktershûs | Stinze-Stiens en prachtige blogs over stinzenflora Blog | Stinze-Stiens
Tijdens de Open Monumentendagen geven Willem en Trudy van Riemsdijk rondleidingen door hun huis en bijbehorende dorpsapotheek. Aanmelden kan via de website: Agenda | Stinze-Stiens

1 gedachte over “<strong>Vriend aan het woord: Willem en Trudy van Riemsdijk – Zandee van Stichting Stinze-Stiens</strong>”

Laat een reactie achter

Scroll naar boven