365 ramen telt Kasteel Wijchen, één voor iedere dag van het jaar. Het prachtige Renaissancekasteel staat bol van dit soort cijfersymboliek. Omringd door een gracht en een weelde aan bomen is het kasteel de trots van de gemeente Wijchen. Het kasteel is in 1609 gebouwd op de fundamenten van een ouder, verwoest kasteel uit de veertiende eeuw. Opdrachtgevers waren Emilia van Oranje Nassau en haar echtgenoot Don Emanuel van Portugal. Emilia was een dochter van Willem van Oranje en zijn tweede vrouw Anna van Saksen. Zij was buitengewoon intelligent, wat haar de bijnaam ‘de geleerde’ opleverde. Terecht, want zij sprak maar liefst zeven talen en correspondeerde met wetenschappers uit haar tijd. Haar broer, de ongehuwde prins Maurits, deed graag een beroep op haar om de gasten aan zijn stadhouderlijk hof in Den Haag te ontvangen. Haar talenkennis en diplomatieke gaven kwamen daarbij goed van pas.
Geheim huwelijk
Eén van die gasten aan het hof was Emanuel van Portugal, een buitenechtelijk kind van de Portugese troonopvolger. Emilia en Emanuel werden verliefd, tot woede van Maurits. Het was de tijd van de Opstand tegen de katholieke Spaanse koning en Emanuel was katholiek. Het paar trouwde toch, in het geheim, en werd verbannen. Tien jaar later, in 1608, kwam het tot een verzoening en keerde het paar terug en liet kasteel Wijchen bouwen. Heel lang hebben Emilia en Emanuel niet van hun kasteel genoten. Nadat Emanuel in ruil voor een flink geldbedrag weer trouw had gezworen aan de Spaanse koning en met zijn zonen naar Brussel was vertrokken, kwam het tot een echtscheiding. Emilia verliet Nederland en ging met haar dochters in Genève wonen. Het kasteel wisselde daarna enkele malen van eigenaar. Aan het begin van de twintigste eeuw sloeg het noodlot toe en brandde het kasteel grotendeels uit. Slechts de buitenmuren, kelders en de kapel bleven gespaard. Het kasteel werd echter nauwgezet gereconstrueerd en in 1932 aangekocht door de gemeente Wijchen.
Zwevende muur
‘Zo’n mooi historisch pand in het centrum van onze gemeente spreekt bewoners en bezoekers ontzettend aan. Ik krijg veel enthousiaste reacties daarover. Het kasteel is echt het visitekaartje van Wijchen’, vertelt wethouder Nick Derks. ‘Dat is voor de gemeenteraad en het college de reden om flink te investeren in een grondige renovatie. Bovendien biedt het de kans om het kasteel hét toeristische knooppunt van Wijchen te maken. Het lokale VVV-punt verhuist straks namelijk naar het kasteel. De renovatie is noodzakelijk om het pand in stand te houden. Op een gegeven moment bleek dat de toren uit het lood stond en dat er scheuren en verzakkingen waren ontstaan. Eén van de muren bleek zelfs te zweven, omdat het fundament was weggespoeld. We moesten ingrijpen om gevaarlijke situaties te voorkomen.’ Museumdirecteur Rylana Seelen vult aan: ‘Vanuit het museum wilden we graag zichtbaarder worden. Het museum was op de zolder van het kasteel gevestigd en dat was niet ideaal. Bovendien was de temperatuur ’s zomers vaak erg hoog. Daardoor konden we soms geen stukken in bruikleen krijgen. Klimaatbeheersing was heel wenselijk.’ De gemeenteraad stemde in met de renovatie en trok er een aanzienlijk bedrag voor uit. Ook de provincie Gelderland was bereid geld beschikbaar te stellen. In augustus 2020 ging de renovatie van start. In de loop der jaren was de binnenkant verworden tot een gemeentekantoor en was er weinig overgebleven van de beleving van een zeventiende-eeuws kasteel. Daar komt nu verandering in.
Uniek glazen dak
‘De entree wordt vernieuwd en het pareltje van het kasteel. Op acht meter hoogte wordt een volledig glazen dak over de binnenplaats gebouwd. Zo kunnen we de binnenplaats het hele jaar door gebruiken en heb je toch het gevoel dat je buiten staat. Op de binnenplaats komt de balie van de VVV en het museum. De zuilengalerij die met glasplaten was afgesloten, gaat weer open’, aldus Rylana Seelen. ‘Hier komt ook de museumwinkel, waar we bijzondere lokale producten gaan verkopen. De lokale ondernemers zijn hier heel enthousiast over. We kunnen voor het museum een beroep doen op tientallen betrokken vrijwilligers. Onze groep vrijwilligers wordt bovendien veel groter, omdat de vrijwilligers van het lokale VVV-punt straks samengaan met de vrijwilligers van het museum.’
Groter en toegankelijk museum
‘Het museum wordt uitgebreid met de authentieke kelderruimtes. Ik ben heel blij dat de kelderruimtes rolstoeltoegankelijk zijn gemaakt. Dat is uniek in Nederland. Daar heeft de gemeente maximaal op geïnvesteerd. Die voorheen lage ruimtes zijn uitgediept. Bezoekers maken straks een rondje door de keldergewelven met de gemetselde muren, de waterput, de historische keuken, de oude kolenkelder en het cachot uit de twintigste eeuw. Tijdens de uitdieping van de kelders kwamen twee verrassende vondsten tevoorschijn, die bezoekers natuurlijk ook te zien krijgen. Het is een zeven meter lange muur van kloostermoppen uit de veertiende eeuw en een tweede zeventiende-eeuwse waterput met afvoergootje, bedoeld voor het wegspoelen van vuil water. In de kelders gaan we het verhaal van het museum vertellen. Wie woonden hier? Hoe werd er gekookt? Wat voor dieren waren er te vinden in het kasteel? Er valt straks van alles te beleven, ook voor kinderen. Onze vaste archeologische collectie krijgt een plek op de zolderverdieping en daar komen ook de wisseltentoonstellingen. Verder krijgen we een bibliotheek en een educatieve ruimte waar we allerlei activiteiten voor kinderen kunnen organiseren.’
Huis van de democratie
Wethouder Derks: ‘De gemeente gaat gebruik maken van de begane grond en de eerste verdieping. Daar zijn de raadszaal, ontvangstruimtes en een prachtige trouwzaal. Ter herinnering aan de aankoop van het kasteel in 1932 krijgt deze etage een jaren dertig inrichting. Met mooie meubelen, gordijnen en schilderijen. Deze ruimtes kunnen we ook verhuren voor vergaderingen, diners en dergelijke.’
In december 2021 gaat het kasteel weer feestelijk open en kunnen bewoners van Wijchen en bezoekers uit het hele land ervaren hoe het was voor Emilia en Emanuel om hier te wonen. Nog een laatste vraag: Blijft er na deze renovatie nog wat te wensen over? Wethouder Derks glimlacht: ‘In alle eerlijkheid, het zou geweldig zijn, als we in de toekomst ook nog de historische buitenluiken kunnen terugbrengen. Dat maakt het helemaal af. Het is echter een fikse kostenpost, want het zijn er nogal wat. Maar wie weet wat de toekomst brengt.’