‘Het lusthof van de bisschop’, wie rondloopt door de bossen en tuin van landgoed Baest begrijpt meteen waar deze aanduiding vandaan komt. Het is een idyllische plek waar de Beerze niet ver van het witte hoofdhuis meandert over het landgoed. ‘Het is een Gesamtkuntswerk, zoals de Duitsers dat zo mooi zeggen‘, vertelt bestuursvoorzitter Roderick van de Mortel enthousiast. ‘Door de eeuwen heen zijn huis, inboedel en tuin een geheel gebleven en die eenheid koesteren we nu nog steeds.’
Landgoed Baest ligt in de gemeente Oirschot, tussen Tilburg en Eindhoven. Roderick van de Mortel vertelt: ‘In de Middeleeuwen was Baest eigendom van de abdij van Tongerlo; rond 1560 ging het over naar de bisschop van Den Bosch, vandaar de bijnaam ‘lusthof van de bisschop’. De bisschop verbleef hier ’s zomers graag. Nadat stadhouder Frederik Hendrik tijdens de Opstand (1568-1648) de Spanjaarden had verjaagd en de belangrijke bestuursfuncties slechts openstonden voor protestanten, werd Huis te Baest net als alle goederen van de Katholieke Kerk, verbeurdverklaard. Baest is toen een tijdje in handen geweest van speculanten tot Johannes Baptist van Bommel het kocht aan het eind van de achttiende eeuw. Zijn schoonzoon, jonkheer Paulus Emanuel de la Court, heeft productiebossen laten aanleggen om voldoende inkomsten te genereren. Hij had tegelijkertijd ook oog voor schoonheid en liet productiebossen aanleggen met mooie lanen en een ganzenvoet. Baest is sinds Van Bommel in rechtstreekse lijn vererfd. De laatste eigenaar, Jan Hein van de Mortel, heeft het landgoed samen met zijn echtgenote Veronica zijn huidige uitstraling gegeven. In 2008 hebben zij het landgoed onderbracht in een stichting. Op zolder lagen toen zo’n duizend losse foto’s in dozen en kisten. Jan Hein van de Mortel en ik zijn uren bezig geweest om alle foto’s door te nemen en achterop de foto’s te noteren wie op de foto stond en wat de gelegenheid was. Het was een enorme klus, maar zo is veel kennis bewaard gebleven.
De hoge prijs voor openstelling
De stichting heeft als opdracht om het landgoed met het huis en de inboedel bijeen te houden en als het even kan nog mooier door te geven. Dat doen we samen met een bevlogen groep medewerkers en een ervaren rentmeester. Wij kunnen gelukkig ook rekenen op een vaste groep vrijwilligers die helpen bij het bosbeheer en het grasmaaien in de tuin. Het is geen eenvoudige opdracht om in deze tijd een landgoed als Baest in stand te houden. Natuurlijke inkomsten zoals houtverkoop en jachtpachtinkomsten lopen sterk terug. Allerlei subsidies zijn verdwenen of teruggebracht en soms overtreffen de kosten die je maakt ruimschoots de subsidie die je als bestuur krijgt. Neem de openstelling van het landgoed.
Het landgoed omvat ongeveer vierhonderd hectare en is opengesteld met uitzondering van het huis en de directe omgeving. De verschillende bijgebouwen op het terrein worden namelijk verhuurd en wij willen de bewoners enige privacy geven. Het landgoed vormt een belangrijke groene long in een gebied dat overwegend agrarisch is. Mensen komen hier graag wandelen en recreëren. Dat openstellen doen we dan ook vol overtuiging, maar de realiteit is dat niet iedere bezoeker er goed mee omgaat. Reekalveren worden aangevallen door loslopende honden, motorcrossers brengen schade toe aan bomen en paden, afval wordt op de grond gegooid. Ik neem altijd een prikker mee, als ik hier rondloop en kom dan met twee volle tassen afval terug. Overal liggen blikjes en plastic. We hebben hier soms zelfs te maken met drugsafval en dat vraagt om een speciale en dure manier van afvoeren. Dat is voor particulieren bijna niet op te brengen. Je vraagt je dan wel eens af of je zo’n openstelling nog moet doen.
Natuurbegraafplaats
Een belangrijke economische drager voor het landgoed is onze natuurbegraafplaats Bos van de Heilige Geest. De naam is heel toepasselijk, want door de lichtval in het bos waan je je in de hemel. Het is een echte natuurbegraafplaats. Bij ons vind je geen stenen of beertjes. Via GPS-coördinaten weten nabestaanden waar hun geliefde of familielid begraven ligt. Er staan wel banken in het bos waar je rustig kunt zitten. In de monumentale Eikehoef bestaat de mogelijkheid een uitvaartceremonie te houden. Van daaruit wordt de overledene op een boerenkar met een echte knol ervoor naar het bos gebracht, terwijl het gezelschap achter de kar loopt. Het is een mooi ritueel dat mensen aanspreekt en je doet realiseren dat je maar een klein onderdeel bent van een groot geheel. Wij garanderen hier letterlijk de eeuwige rust. Contractueel wordt vastgelegd dat het graf niet wordt geruimd. We merken dat er veel belangstelling is voor de natuurbegraafplaats en dat mensen nu al een plek reserveren voor de toekomst.
Schieten om het Baester schild
Binnen de poort, zoals we dat noemen, zijn we zoveel mogelijk in contact met onze omgeving. We nodigen bijvoorbeeld basisscholen uit voor groenprojecten en het Gilde komt hier schieten om het Baester schild. Van oorsprong had je hier een kerkelijk gilde dat het dorp beschermde in geval van nood en aanvallen. Dat Gilde bestaat nog steeds en de vrouwe van Huis te Baest is beschermvrouwe. Jaarlijks vindt daarom hier de schietwedstrijd plaats. De Gildeleden tooien zich dan in prachtige historische kostuums en dragen vendels mee. Bij het schieten wordt met de kruisboog geschoten op een houten vogel op een paal. Degene die de vogel eraf weet te schieten, wint het Baester schild.
Letterzetters en bijen
Duurzaamheid vinden wij als bestuur van groot belang. Wij hebben hier veel sparren verloren aan de letterzetter, een vraatzuchtige kever. We denken nu na welke bomen we willen terugplanten om minder kwetsbaar te zijn voor dit soort insecten en voor klimaatverandering. De stichting is ook aangesloten bij Food4Bees en wij hebben de ambitie landgoed Baest te laten uitgroeien tot een regionaal kenniscentrum rond het thema van de bijensterfte. We doen er alles aan om bijenvolken hier de ruimte te geven.
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
Als je een landgoed dat al eeuwen bestaat beheert, sta je in een lange geschiedenis. Bij het nemen van besluiten kijken we naar de lange termijn. Daarnaast is het gewoon hard werken om dit alles in stand te houden. Als wij op een zaterdagavond een telefoontje krijgen over een dumping van (drugs)afval, moeten we meteen aan de slag. Dat wordt weleens vergeten. Het is goed dat families en particulieren zich inzetten voor het behoud van landgoederen. Dat kan de overheid onmogelijk allemaal doen. Ik denk bovendien dat de overheid goedkoper uit is, als particulieren het beheer doen. Tegelijkertijd moet ook de overheid zijn verantwoordelijkheid nemen. Als we een landgoed of een buitenplaats een belangrijke plek in de historie van ons land toekennen, moeten we er ook gezamenlijk verantwoordelijkheid voor dragen en er allemaal respectvol mee omgaan: het bestuur, de overheid en de mensen die hier komen recreëren.
