In Landgraaf is de afgelopen jaren hard gewerkt om de restanten van kasteel Schaesberg toegankelijk te maken voor publiek. Met een smederij, 17de-eeuwse hof en boerderij met historische dierenrassen is het slot een historische bouw- en ontdekplaats, maar ook een re-integratie- en opleidingsplek voor ambachtelijke vakkennis. Vanaf de start is projectdirecteur Aryan Klein betrokken bij dit unieke project.
Kasteel Schaesberg
‘Kasteel Schaesberg is in de Middeleeuwen gebouwd in opdracht van de adellijke familie Van Schaesberg, vertelt Aryan Klein. ‘Na het overlijden van de bewoner in 1733, kwam het kasteel leeg te staan en raakte in verval. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het kasteel Duits eigendom en is daarom in 1944 door de Nederlandse staat onteigend en voor honderd gulden aan de toenmalige gemeente Schaesberg ‘verkocht’. Nu is het kasteel eigendom van onze stichting en hebben wij de grond in erfpacht. De gemeente wilde de kasteelruïne en de omliggende gronden graag toegankelijk maken voor publiek en heeft mij gevraagd hier projectleider te worden. Ik had al vele jaren gewerkt als hoofd bouw op de Bataviawerf in Lelystad en had ervaring met historisch bouwen, vrijwilligerswerk en re-integratie. Voor mij was de overstap van Lelystad naar Landgraaf aantrekkelijk, omdat je niet vaak de kans krijgt zo’n project vanaf de grond op te bouwen. Het was echt pionieren en dat trok mij. Dus ik ben in 2012 met mijn gezin naar Landgraaf verhuisd en aan de slag gegaan als projectleider bij de gemeente Landgraaf.
Op dat moment was het kasteelterrein een overwoekerd gebied. Er waren geen voorzieningen, geen elektra, geen water. Alles moest nog geregeld worden, te beginnen met het bestemmingsplan. De gemeente heeft destijds verschillende instanties benaderd om een bedrijfsplan op te stellen en is uiteindelijk met BOEi b.v. uit Amersfoort in zee gegaan. Dat leidde in 2014 tot de oprichting van de stichting Landgoed Slot Schaesberg. Van die stichting ben ik vervolgens projectdirecteur geworden. BOEi is de bestuurder van onze stichting.
Stagiaires, re-integranten en vrijwilligers
Toen het uitvoeringsplan er lag, ben ik begonnen met het werven van vrijwilligers en ben ik gaan praten met opleidingsinstellingen om stageplekken aan te bieden. In de beginperiode hebben we veel met stagiaires gewerkt bij de bouwprojecten en de aanleg van de tuin. Op den duur bleek de begeleiding van leerlingen te intensief voor de kleine organisatie die we zijn. We werken nu vooral met mensen die een re-integratietraject volgen via het WerkgeversServicepunt (WSP) of een dagbestedingstraject via Levanto. De mensen die een re-integratietraject volgen, werken vooral aan de bouwprojecten. Zij leren hier bovendien omgaan met collega’s en bouwen een werkritme op. Zo worden zij voorbereid op regulier werk. We kunnen bovendien rekenen op een groep van ongeveer tachtig enthousiaste vrijwilligers. Deze vrijwilligers vormen verschillende werkgroepen. Zo hebben we een werkgroep voor de balie en voor rondleidingen, een werkgroep voor de tuin en een bouwwerkgroep die veel samenwerkt met de mensen van de WSP en Levanto. Die samenwerking geeft een mooie mix van mensen met verschillende achtergronden.
Levend erfgoed
We hebben de afgelopen jaren een aantal bouwprojecten uitgevoerd. Je hoort hier altijd wel een zaag of een beitel van mensen die aan het bouwen zijn. De kasteelruïne is weer toegankelijk gemaakt en volgens oude bouwtechnieken hebben we een Limburgse vakwerkschuur gebouwd waarin een ambachtelijke smederij is ondergebracht. Ook hebben we een hoeve gebouwd waar historische dierenrassen leven. Je loopt er tussen het levende erfgoed, dieren die vroeger in Nederland leefden en je nu nog nauwelijks tegenkomt. Zoals Witte Kempense en Vlaamse Bonte geiten, Bonte Tinkers, pauwen, Bonte Bentheimervarkens, loopeenden en Limburge Mergellandschapen. Vrijwilligers verzorgen de dieren die vanzelfsprekend ook in historische verblijven wonen.
Op het eiland naast het kasteel is de Hof van Schaesberg aangelegd. Hier laten we zien hoe de tuin er uit zag in de tijd dat het kasteel nog bewoond werd en welke planten toen werden geteeld. De hof bestaat uit twaalf hoven, zoals de Welrieckende Hof, de Mediceyn Hof en de Historische Groentehof. Behalve groenten, kruiden en bloemen laat de hof ook planten zien die als grondstof werden gebruikt. Zo staat er vlas waar linnen van werd gemaakt.
Poorttoren
Ons nieuwste project is de herbouw van de poorttoren uit 1650. Deze toren is gebouwd door Johan Frederik van Schaesberg en vormde de imposante toegang tot het kasteel. De originele poorttoren is in de jaren 1960 gesloopt. We reconstrueren de toren met authentieke materialen en middels oude, ambachtelijke technieken. Dat betekent dat we de werkzaamheden goed moeten plannen. We metselen bijvoorbeeld met historische mortel, een mengsel van luchtkalk en bergzand. Die mortel kun je niet gebruiken, als het te koud is. Dus in de winter kunnen we niet metselen en zijn we druk met natuursteen- en houtbewerking. De poorttoren staat nu in een houten steiger en heeft inmiddels een hoogte van vijf meter. Uiteindelijk wordt de toren negen meter hoog, dus we zijn over de helft. De toren krijgt bovendien nog een negen meter hoge spits met een helmdak. Zo’n helmdak zien je bijna niet meer. De spits maken we van massief Deens eikenhout met een dakbedekking van leien.
Archeologisch onderzoek
We hebben nog meer plannen voor de toekomst. Zo hebben we van de provincie Limburg subsidie gekregen om een archeologisch onderzoek te laten uitvoeren binnen de muren van het kasteel. Door dat onderzoek hopen we meer zicht te krijgen op de ontwikkeling van het kasteel door de eeuwen heen. Ook willen we bij onze smederij een ambachtelijke timmerwerkplaats bouwen. Verder staan nog de bouw van een speciale overkapping op het programma, waaronder hout en natuursteen bewerkt kan worden en de bouw van een modern facilitair gebouw voor onze bouwploeg. Dat moderne gebouw zal niet toegankelijk zijn voor publiek. Maar op de rest van het terrein is iedereen van harte welkom.’
Slot Schaesberg is geopend van woensdag tot en met zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Het bezoekerscentrum, de Slothoeve met bovenste plateau van de ruïne zijn rolstoeltoegankelijk. De rest van het park is toegankelijk, middels een aparte route voor mindervaliden. Er worden rondleidingen gegeven en er is een koffiehoek. Zie voor meer informatie: www.slotschaesberg.nl