Het is een zonovergoten dag als ik Landgoed Nienoord bezoek om directeur Geert Pruiksma over het 500-jarig jubileum te spreken. We besluiten buiten op een bankje te gaan zitten naast het koetshuis, met uitzicht op het mooie landhuis. Geert wordt tijdens het interview geregeld aangesproken door een van de vele vrijwilligers die actief zijn in het museum. De voorbereidingen voor de komende festiviteiten zijn duidelijk in volle gang.
Jubileum Nienoord
Nienoord is rond 1500 gesticht. Wat ooit begon als de ‘Nije Oord’, gebouwd door jonker Wigbold van Ewsum, is uitgegroeid tot een plek met een rijke geschiedenis en een grote betekenis voor Leek en omgeving. ‘De borg is ooit veel groter geweest en wordt in het dorp nog altijd kasteel genoemd. Mensen voelen zich echt verbonden met Nienoord. De borgfamilie was ook geliefd in het dorp. Zoals ze zeggen: beter een dorp met een heer, dan een heer met een dorp’, vertelt Geert. ‘In 2025 vieren we vijfhonderd jaar Landgoed Nienoord. Het hele jaar door staan we stil bij deze mijlpaal, met als hoogtepunten een feestelijk weekend in juli en een openluchtspel in september. We willen iedereen laten meegenieten van ons jubileum en zoveel mogelijk doelgroepen aanspreken. Daarmee hopen we mensen uit het hele land te trekken.’
Feestweekend juli
Tijdens het feestweekend in juli is er voor iedereen wat te beleven. ‘De zaterdag wordt een historische dag met een koetsenrit door Leek. In de rijtuigen zie je dan mensen in historische kledij uit het verleden van Nienoord. Ook is er een roofvogelshow en een schermdemonstratie. In dat weekend komt 500 jaar aan geschiedenis voorbij’, licht Geert alvast een tipje van de sluier op. Daarnaast zullen er in de avonden verschillende muziekoptredens zijn. ‘Waaronder van Jannes, wereldberoemd in Drenthe’, grapt hij. ‘De eerste repetities voor het openluchtspel lopen al, ik zag net het ontwerp voor het decor: dat wordt ook echt een feest.
Speciale tentoonstelling
In het landhuis wordt een speciale tentoonstelling ingericht rondom 500 jaar landgoed Nienoord. ‘We hebben een oproep gedaan in lokale media met de vraag of mensen nog voorwerpen of verhalen hadden over Nienoord. Daar zijn prachtige reacties op gekomen’, zegt Geert enthousiast. ‘Een jongen die hier in de tuinen werkt, heeft ooit een kanonskogel gevonden. Die heeft hij aan het museum gedoneerd. En er kwam iemand met twee kinderportretten aanzetten. De tante van haar moeder was hier kindermeisje geweest en had bij haar afscheid deze portretjes gekregen.’ Daarnaast zijn er mooie verhalen naar boven gekomen. ‘Na de Tweede Wereldoorlog was er grote woningnood en toen zijn er op de zolder van het landhuis kamers gecreëerd. Er zijn nog mensen in leven die daar destijds hebben gewoond. Zo vertelde oma Tolbert dat “de kamers beneden in huis zo groot waren dat je met paard en koets om de tafel heen kon”.’
Contact met borgfamilie
Geert vertelt dat de contacten met de oude borgfamilie recentelijk zijn hersteld. ‘Via via zijn we in contact gekomen met de laatste familieleden. Hun moeder was de laatste generatie op Nienoord en raakte in 1907 verweesd, toen haar ouders en grootouders verdronken in het Hoendiep’, weet hij. ‘De erfgenamen kwamen hier wel met hun kinderen en daarvan zijn er nog twee in leven. Zij vertelden laatst dat ze hier tachtig jaar geleden de bevrijding hebben gevierd. Ze waren heel blij om te zien wat er allemaal gedaan wordt op het landgoed: een cultuurhistorisch hart voor de omgeving. Dat is iets wat ze zelf ook graag hadden gedaan.’ Voor de tentoonstelling heeft het echtpaar een quilt gedoneerd die nog is gemaakt door hun in 1907 verdronken grootmoeder op Nienoord. ‘Deze is gemaakt van allemaal restjes prachtige stoffen, heel bijzonder.’
Archief familie Ewsum
Een andere mooie verrassing kwam vanuit de Groninger Archieven. ‘We werden benaderd door het archief, want ze zijn druk bezig om de eeuwenoude stukken van de familie Ewsum te archiveren.’ Ruim 130 jaar geleden vond een archivaris op de zolder van het stadhuis een kist vol documenten. ‘Onder een dikke laag stof. Met bestellijsten, handschriften en bladmuziek. Muziek die misschien al vierhonderd jaar niet meer gespeeld is. En met een brief ondertekend door Guillaume de Nassau, beter bekend als Willem de Zwijger.’ De van Ewsums kwamen van de borg Ewsum en stichtten ooit Nienoord. Ze behoren tot de machtigste Groningers van de middeleeuwen.
Vernieuwing depot
Naast alle feestelijke activiteiten is er een groot project dat bijna wordt afgerond: de vernieuwing van het depot. Sinds 1958 is op Nienoord het Nationaal Rijtuigmuseum gevestigd. In plaats van een opslagruimte wordt het depot nu een echt onderdeel van het museum. Ik mag alvast een kijkje nemen in de expositie in aanbouw. Levensgrote historische foto’s en sprekende kleuren sieren de wanden. In de ruimtes staan allerlei historische rijtuigen uitgestald, die je straks kunt bewonderen met op de achtergrond het geluid van hoeven en ratelende koetsen. Ook de prachtige tuigkamer is een bezoekje meer dan waard. ‘Er is gelukkig steeds meer interesse voor dit erfgoed’, besluit Geert zijn verhaal. De nieuwe presentatie wordt op 11 juni geopend. Daarna kan het feest beginnen!
Kijk voor meer informatie over de jubileum-activiteiten op: www.500jaarnienoord.nl
Geschiedenis Nienoord
In 1525 laat jonker Wigbold van Ewsum het landgoed Nienoord bouwen, destijds bekend als de ‘Nije Oord’. Dankzij de turfhandel groeit de borg uit tot een belangrijk handelscentrum. Het huis Nienoord groeit uit tot de grootste borg van Noord-Nederland. De laatste Van Ewsum is jonkvrouwe Anna die in 1665 trouwt met de Duitse edelman Georg Wilhelm von Inn- und Knyphausen. Het is een gouden tijd voor Nienoord. De tuin en de borg worden rijk versierd, zo wordt de kapel omgetoverd tot schelpengrot.
Nadat Ferdinand Folef II baron von Inn-und Knyphausen eigenaar wordt in de negentiende eeuw, raakt de borg in verval. Hij wordt ook wel de ‘dolle jonker’ genoemd om zijn uitbundige levensstijl. In 1850 verwoest een grote brand het huis grotendeels en de laatste Von Inn-und Knyphausen verhuist naar de stad Groningen. Zijn neef, jonkheer van Panhuys, laat rond 1887 een nieuwe borg bouwen. Twintig jaar later komt de familie om het leven als hun koets te water raakt. Hun jonge kinderen blijven als wees achter en verhuizen naar familie in Wassenaar.
Nienoord staat leeg en raakt ernstig vervallen. In 1950 koopt de gemeente Leek het landgoed en sinds 1958 biedt het onderdak aan het Nationaal Rijtuigmuseum. Naast de bijzondere collectie rijtuigen schenkt Museum Nienoord volop aandacht aan de geschiedenis van de monumentale borg en zijn vroegere bewoners.
