Dag 2, 5 september 2024
door Sander Louis, oprichter en hoofdredacteur Kastelen & Tuinen Magazine
Dit tweede – in person – European Symposium on the Conservation of Historic Fruit and Kitchen Gardens werd georganiseerd door sKBL, in samenwerking met het Engelse Walled Kitchen Gardens Network (WKGN) en het Franse Amis du Potager du Roi. De eigenlijke conferentiedag vond plaats in de provincie Utrecht, op de buitenplaatsen Parc Broekhuizen en Landgoed Zuylestein te Leersum. Voorafgaand aan het sympsoium vond een meet & greet plaats in de moestuin van Landgoed Vollenhoven in De Bilt.
Op vrijdag 6 september brachten de deelnemers een bezoek aan de tuinen en citruscollectie van Paleis Het Loo in Apeldoorn en de moestuinen van landgoed Twickel in Ambt Delden.
Ochtendprogramma – Parc Broekhuizen
Het ochtendprogramma vond plaats op een van de mooiste landgoederen van de provincie Utrecht, Parc Broekhuizen in Leersum. In het voormalige koetshuis, behorend bij het (voor Nederlandse begrippen) royale landhuis, werd het symposium geopend door Taco IJzerman, specialist op het gebied van moestuinen. Hij benadrukte in zijn welkomstwoord dat historische moestuinen de ultieme plekken zijn voor ontmoetingen: ontmoetingen tussen mensen onderling, maar ook tussen mens en natuur, tussen mens en geschiedenis, en tussen de mens en de seizoenen.
Na de openingswoorden van Taco IJzerman, nam René Dessing, bestuursvoorzitter van de Stichting Kastelen, Buitenplaatsen & Landgoederen (sKBL), het woord. Hij verwelkomde de gasten en sprak de hoop uit dat deze bijeenkomst zou leiden tot hernieuwde uitwisseling van kennis en een versterking van het netwerk. Tevens stond René stil bij het overlijden (in januari 2024) van Susan Campbell, illustrator, schrijver en oprichter van het Walled Kitchen Garden Network. Zij was de drijvende kracht achter het netwerk en speelde een cruciale rol in het behoud van historische moestuinen in Engeland en daarbuiten.
Hierna volgde een internationaal welkomstwoord door de beide partners van het symposium, Campbells weduwnaar Mike Kleyn, tesamen met Michel Slosser en Alix de Saint Venant van Amis du Potager du Roi. Ze benadrukten het grote belang van de mensen die het dagelijkse werk in de moestuin uitvoeren: de tuinlieden en vele vrijwilligers.
Tuinhistoricus Anne Wolff gaf een boeiende presentatie over de ontwikkeling en bloei van de moestuincultuur in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in de 17de eeuw. Aan de hand van enkele aansprekende voorbeelden belichtte Anne hoe esthetiek en functionaliteit hand in hand gingen bij het ontwerpen van moestuinen in die periode.
Vervolgens heette de Utrechtse gedeputeerde Rob van Muilekom de gasten welkom namens de provincie. Met trots wees hij op het feit dat Utrecht de hoogste dichtheid aan landhuizen heeft in Nederland en memoreerde hij dat ooit de Utrechtse botaniste Agnes Block de eerste ananas in Nederland had gekweekt. Daarnaast benadrukte hij het belang van het behoud van landgoederen en historische moestuinen voor de gemeenschap.
Renske Solkesz, verantwoordelijk voor het groen op de landgoederen Twickel en Zuylestein, sprak over de exploitatie van historische moestuinen en de zoektocht die daarmee gepaard gaat. Haar grootste uitdaging: binnen de gestelde kaders, zoals historie, ruimte en bemensing, voldoende inkomsten te genereren om de (vaak hoge) beheerskosten te dekken.
Daarna volgde een lezing door wetenschapper Dirk van Apeldoorn van de WUR over strokenteelt. Hij legde uit dat het draait om ‘de juiste plant op het juiste moment, in combinatie met de juiste ‘buurman’, om zo een gezonde, natuurlijke balans te creëren. Dirk waarschuwde dat zijn bijdrage door de vele grafieken vrij technisch zou worden. Daarmee was niets teveel gezegd, maar niettemin was het een interessant en relevante uiteenzetting.
Tot slot namen Michel Slosser en Alix de Saint Venant van de Amis du Potager du Roi het woord. Zij behandelden de kunst van het snoeien van leifruitbomen, zo karakteristiek voor historische (ommuurde) moestuinen. Hun belangrijkste boodschap: het onderhoud van leifruit een vak is dat alleen door jarenlange ervaring en toewijding geleerd kan worden. De overdracht van kennis van leermeester op leerling is essentieel en we moeten alles in het werk stellen om dit ambacht levend te houden. In Frankrijk heeft de kunst van het snoeien van leifruit sinds dit jaar de status van beschermd immaterieel erfgoed verkregen.
Yvonne Molenaar, directeur van sKBL, sloot het plenaire ochtendprogramma af met een dankwoord voor alle sprekers en een bijzonder woord van dank voor alle medewerkers en vrijwilligers van sKBL, die het organiseren van het symposium mede mogelijk hebben gemaakt.
Na een voedzame lunch bij Parc Broekhuizen kregen de deelnemers een korte rondleiding door de eigen moestuin van Parc Broekhuizen, grenzend aan bistro-restaurant Lof, verzorgd door Monique Königs en Gyalpo Batstra, de tuinbaas van Parc Broekhuizen. In de stralende zon en inmiddels hoogopgelopen temperatuur vertrok het gezelschap naar Landgoed Zuylestein, waar diverse workshops en sessies werden georganiseerd.
Middagprogramma – Landgoed Zuylestein
Jemima de Brauwere, erfgename van Zuylestein, gaf een rondleiding door de tuinen en het poortgebouw, waar ook workshops werden verzorgd door Bram van Helvoirt van de HAS Hogeschool en Gert Jan Tijans van Landgoed Twickel, over het functioneren van de experimentele biomeilier.
Na het verslag van Bram over het onderzoeksproject ‘Commoning the revival of historic estate kitchen gardens in Zuid-Holland’, dat hij uitvoerde met een drietal internationale studenten, ging hij in samenspraak met René Dessing in gesprek met de aanwezigen over de kansen, grenzen en valkuilen van publieksparticipatieve vormen van historisch moestuinbeheer. De bijgevoegde factsheet biedt een hulpmiddel voor landgoedeigenaren om historische moestuinen te herstellen en een nieuw leven in te blazen.
Norbert Mergen van MergenMetz, een moestuin in Doorwerth, besprak in de moestuin van Zuylestein, de effecten van klimaatverandering op moestuinen. Hij liet voorbeelden zien van Zuid-Amerikaanse gewassen die goed gedijen in het veranderende klimaat van Nederland en herinnerde de deelnemers eraan dat veel van de gewassen die we nu als ‘eigen’ beschouwen, zoals tomaten en aardappelen, oorspronkelijk ook uit Zuid-Amerika komen. “Klimaatverandering, opwarming van de aarde, betekent veranderingen in de weersgesteldheid. En dat heeft invloed op planten en bodem. De moestuinier moet daar op anticiperen. Maar wat is wijsheid?” schrijft Norbert in zijn verslag over de workshop die hij gaf. Norbert schreef overigens zelf ook een mooi artikel over het symposium.
De middag werd afgesloten met een gezellige borrel in de moestuin van Zuylestein, waar de deelnemers in een informele sfeer konden napraten over de dag. Omdat eerder al duidelijk was geworden dat sKBL-directeur Yvonne Molenaar die dag ook jarig was, werd spontaan ‘Happy Birthday’ ingezet en werd het glas geheven.
Avondprogramma – Diner in het Koetshuis van Parc Broekhuizen
Na de borrel keerde het gezelschap terug naar Parc Broekhuizen, waar op ronde tafels een smaakvol en uitgebreid diner werd geserveerd door de chefs van het landgoed. Het diner bood een uitstekende gelegenheid om de dag door te nemen en nieuwe contacten te leggen. De zonnige, warme dag droeg bij aan de opgewekte sfeer, en iedereen genoot zichtbaar van de inspirerende ervaringen. Er werden telefoonnummers en emailadressen uitgewisseld en er werd nog lang nagepraat!
Excursie 6 september
Op vrijdag 6 september brachten de deelnemers facultatief een bezoek aan de tuinen en citruscollectie van Paleis Het Loo in Apeldoorn en de moestuinen van landgoed Twickel in Ambt Delden.
Woord van dank
Naast de grote inzet van alle medewerkers en vrijwilligers vn sKBL, rest een woord van dank aan de Provincie Utrecht, die de organisatie van dit symposium financieel mede mogelijk heeft gemaakt. Daarnaast een grote blijk van waardering voor alle betrokken landgoederen en locaties, die elk op eigen wijze een unieke bijdrage hebben geleverd aan het succes van dit bijzondere event.
Naschrift redactie
Alle presenties van het symposium zijn terug te zien op de website van het European Symposium on the Conservation of Historic Fruit and Kitchen Gardens
In de bijlagen het programmaboekje van het symposium en de factsheet ‘Commoning the revival of historic estate kitchen gardens in Zuid-Holland’.