Recente plannen rond paleis Soestdijk zorgen voor verhitte gemoederen. Zelfs de prinsessen Irene en Margriet lieten van zich horen. De discussie illustreert een bekend dilemma. Hoe financier je restauratie en behoud van (nationaal) cultureel erfgoed? Laat je de markt zijn werk doen of is het een taak van de overheid en daarmee voor rekening van de belastingbetaler?
Buitenverblijf voor stadhouder Willem III
In 1638 liet de Amsterdamse burgemeester Cornelis de Graeff op de plek van het huidige Soestdijk een buitenverblijf bouwen. Stadhouder Willem III kocht het huis in 1674 en kwam er graag om te jagen. Sindsdien is het met een korte onderbreking eigendom gebleven van het Huis van Oranje, tot de Nederlandse Staat het paleis in 1971 aankocht. Koning Juliana en prins Bernhard bleven er wonen. Vooral vanwege het jaarlijks defilé tijdens Koninginnedag staat het beeld van paleis Soestdijk vele mensen in het geheugen gegrift.
Nieuwe bestemming voor paleis Soestdijk
Na het overlijden van prinses Juliana en prins Bernhard was de vraag wat te doen met het leegstaande paleis. Wat was een passende bestemming? En wie ging de noodzakelijke, kostbare restauratie betalen? In de tijd dat deze vraag speelde, was er sprake van een economische crisis en overheidsbezuinigingen. Bovendien was het beleid om de markt zoveel mogelijk zijn werk te laten doen, ook in het geval van restauratie en gebruik van rijksmonumenten. Het rijk besloot daarom het paleis te verkopen. Er dienden zich tien gegadigden aan, die een plan presenteerden voor de toekomst van paleis Soestdijk. Destijds diende ook sKBL een voorstel in, dat na afwijzing nu elders wordt gerealiseerd. Drie plannen werden geselecteerd en verder uitgewerkt. Het betrof de plannen van twee stichtingen en een commercieel bedrijf. Uiteindelijk kwam in 2016 deze laatste gegadigde, de Meyer Bergman Erfgoed Groep (consortium Made by Holland), als winnaar uit de bus met een bod van €1,7 miljoen. In hun plan kreeg het paleis, na een grondige restauratie, de bestemming van een platform voor innovatie en inspiratie op het gebied van water, agricultuur & voeding, energie en gezondheid. Het park zou na restauratie het decor vormen voor activiteiten en programma’s rond de thema’s inspiratie en innovatiekracht.
Grootsere plannen
Sinds de aankoop heeft de Meyer Bergman Erfgoed Groep (MBG) haar plan verder ontwikkeld. Deze uitwerking heeft inmiddels tot verhitte discussies geleid. Beline Geertsema, oud-voorzitter van de Nederlandse Tuinenstichting (NTs), woont op een steenworp afstand van Soestdijk en heeft de ontwikkelingen nauwlettend gevolgd. ‘Met de verdere invulling zijn de plannen steeds grootser geworden en is er dus meer geld nodig om die plannen te financieren. Dat baart zorgen. De afgelopen tijd zijn er bovendien festivals geweest in de voortuin van het paleis en dat heeft nogal wat geluids- en verkeersoverlast gegeven. Omwonenden vragen zich dan ook af hoe het moet als het paleis straks klaar is en er jaarlijks 750.000 bezoekers verwacht worden. Want dat is het streven: 450.000 bezoekers voor het paleis en nog eens 300.000 bezoekers die voor uiteenlopende evenementen komen.’
Woningbouw en geluids- en verkeersoverlast
De discussie over het plan spitst zich toe op drie aspecten: woningbouw, geluidsoverlast en verkeersoverlast. ‘Toen het paleis in de verkoop ging, was duidelijk dat woningbouw nodig was om de restauratie van paleis en tuin te financieren. In de oorspronkelijke plannen, niet alleen van de MBG maar ook in de plannen van de twee stichtingen, was woningbouw op het voormalige marechausseeterrein het uitgangspunt. Onder het motto ‘rood voor rood’ zouden bestaande gebouwen voor de marechaussee, die zorgden voor de beveiliging van de prins en prinses, plaats maken voor woningbouw. Overigens hebben zowel koningin Wilhelmina als koningin Juliana ooit gezegd dat bij sloop van de marechausseegebouwen het terrein teruggegeven moest worden aan de natuur. Daar hoor je echter niemand meer over.’
Om de benodigde financiële middelen op te brengen is in het uitgewerkte plan behalve op het marechausseeterrein ook in het omringende Borrebos woningbouw opgenomen. Bovendien kiest de MBG ervoor om tegenover het paleis aan de andere kant van de Amsterdamsestraatweg een hotel met horeca te bouwen. Bestaande gebouwen worden hiervoor gesloopt. In het oorspronkelijk plan kwamen er hotelkamers in het paleis. Nadat de provincie Utrecht een eerste voorstel om woningen in het bos te bouwen heeft afgewezen, ligt er nu een nieuw voorstel. Het plan is tien ‘bosvilla’s’ te bouwen, appartementscomplexen van ieder acht appartementen en 15 m. hoog. Een aantal natuur- en milieuorganisaties en bewoners maakt hiertegen bezwaar vanwege de aantasting van het bos en natuurwaarden.
Een tweede aspect is de verwachte geluidsoverlast van evenementen. Inmiddels heeft de gemeente hieraan beperkingen gesteld, maar voor omwonenden is het de vraag of dit voldoende zal zijn. Op het terrein van Soestdijk komt namelijk veel horecagelegenheid met de mogelijkheid om zonder vergunning (kleine) feesten te geven tot en met 500 personen.
Het laatste aspect betreft het verkeer dat de verwachte stroom bezoekers met zich meebrengt en daarmee samenhangend parkeerproblemen. ‘Het verkeersaspect is wat mij het meeste bezig houdt’, vertelt Beline. ‘Het is onvermijdelijk dat er maatregelen nodig zijn om het verkeer in goede banen te leiden. Straks gaan ook grote stromen mensen de Amsterdamsestraatweg oversteken om naar het paleis te gaan. De veiligste manier om de voetgangers over te laten steken is via een tunnel onder de Amsterdamsestraatweg. Die maatregel kost 40 miljoen. MBG stelt zich op het standpunt dat dit niet hun verantwoordelijkheid is. Het betreft een provinciale weg. Om die reden wijst ook de gemeente Baarn, waar Soestdijk bij hoort, naar de provincie Utrecht. Maar dat betekent dat de belastingbetaler alsnog fors moet gaan betalen, terwijl eerder de keus is gemaakt om de restauratie van het paleis en de tuin niet met belastinggeld te financieren. Hadden we dan niet beter de restauratie met belastinggeld kunnen betalen? Nu lijken we te moeten gaan betalen voor verkeersingrepen die het gevolg zijn van uitdijende plannen van een commercieel bedrijf. Daar heb ik grote moeite mee. De druk op de nu nog landelijke omgeving wordt met deze aantallen bezoekers veel te groot.’
Voor mij speelt er naast deze drie aspecten nog een groot dilemma. Dat heeft te maken met de functie van evenemententerrein dat Soestdijk moet gaan krijgen. Mijn dilemma is: kan een historische buitenplaats ooit bedoeld zijn als evenemententerrein? Is dat niet bij uitstek een aantasting van het historische ensemble? Waar blijft zichtbaar dat Soestdijk zo’n belangrijke rol in de geschiedenis heeft gespeeld? Zou Soestdijk niet bij uitstek een plek moeten zijn waar je die historie zichtbaar moet maken en moet kunnen aflezen aan het ensemble? Het roept ook de vraag op wat rijksbescherming van een complex historische buitenplaats nog voorstelt? Hoe rekbaar is dat begrip?Â
Gemeenteraad aan zet
Onlangs was de gemeenteraad van Baarn aan zet om zich uit te spreken. Het bestemmingsplan moet namelijk worden aangepast om de plannen van MBG mogelijk te maken. De raad stond voor een lastige afweging. Een door de gemeente ingestelde klankbordgroep had een kritisch rapport uitgebracht. Tijdens de inspraakavond voerden maar liefst 29 bewoners het woord. Op verzoek van de lokale politieke partij hadden ook prinses Irene en prinses Margriet laten weten aantasting van het Borrebos af te wijzen. Er waren echter ook positieve reacties op het plan. Bond Heemschut heeft zich achter het plan geschaard, omdat het restauratie mogelijk maakt en het paleis een nieuwe bestemming krijgt. Die argumenten gaven ook voor de gemeenteraad de doorslag. Hoewel enkele raadsleden hun zorgen uitspraken, stemde de gemeenteraad bijna unaniem in met het plan van MBG.
De planning is dat in 2023 de renovatie af is en het paleis kan worden opengesteld. Er moeten echter nog diverse bestemmingsplanprocedures doorlopen worden. De gemeenteraad heeft slechts ingestemd met het voorontwerp-bestemmingsplan. Tegenstanders van de plannen willen alle juridische mogelijkheden aangrijpen om bezwaar te blijven maken, zo nodig tot de Raad van State. Voor hen staat de aantasting van de omgeving niet in verhouding tot het behoud van het paleis. Het wordt de komende jaren nog spannend rond paleis Soestdijk.