In de Camera Obscura van Nicolaas Beets staat een kostelijk verhaal over een man uit Oost-Nederland die in Haarlem besluit onaangekondigd een oude studievriend te gaan opzoeken. Het is hoog zomer en nadat hij heeft aangebeld, vertelt een huishoudelijke hulp op chique toon dat de familie naar buiten is. Zij geeft hem aanwijzingen waar het buiten zich bevindt. Na enig zoeken en lopend langs een vuilnisbelt belandt hij in een obscuur hoekje op een soort volkstuintje waar de familie in een tuinkoepel verblijft. Aan dit verhaal moest ik denken, toen ik dit boek over Tuinkoepels ontving.
Bekend is dat in de 18de en 19de eeuw, toen het buitenleven in de steden zeer omarmd werd, tuinhuizen en -koepels volop werden neergezet voor recreatieve zomerse dagen. Zo stonden er langs de Haarlemmer Trekvaart legio van dergelijke bouwsels en kwam het buiten zijn ook binnen bereik van de minder vermogenden. Dit soort overgangsgebieden tussen stad en platteland kwamen overal voor in Holland en vaak stonden daar vele tuinkoepels in even zoveel pleziertuintjes. Enige gelijkenis met de nog altijd populaire volkstuinen bestaat wel, want ook in die tijd werden de huisjes enkel voor dagrecreatie gebruikt. In de loop der tijd werden ze vergroot en meer geschikt gemaakt om er ook te kunnen overnachten en soms zelfs om er permanent te kunnen wonen.
In het boek Tuinkoepels gaan verschillende auteurs in op dit fenomeen. Het boek is tot stand gekomen op initiatief van de DonderbergGroep, Stichting voor Follies, Tuinsieraden en Vermaaksarchitectuur. Vooraf gaat een prima inleiding van de beide redacteuren over dit bijzondere fenomeen, dat zij zien als een typisch verschijnsel in onze streken. Overigens zijn zulke huisjes al bekend in de 16de eeuw als kunstenaars ze tekenen of schilderen in werken van tuinen rond imposante huizen. Ze konden allerlei vormen aannemen, van simpel en eenvoudig tot relatief luxe en representatief.
Nog altijd genieten de theekoepels van de Vechtstreek nationale bekendheid. Daarin werd niet alleen theegedronken, ook dienden ze soms als speelhuis voor kinderen. Op sommige adellijke huizen werden later speciaal voor de kinderen zulke compleet ingerichte tuinhuisjes neergezet. In die ambiance konden jonge adellijke kinderen spelenderwijs leren hoe zij gasten konden ontvangen, koken en andere huishoudelijke taken konden uitvoeren. Leuk dit boekje dat een specifiek element van de Nederlandse buitenplaatscultuur benoemt. RD.
Tuinkoepels Een Nederlands verschijnsel is een ongebonden uitgave van Eburon en telt 97 pagina’s en vele afbeeldingen.
Martin van de Broeke & Wim Meulenkamp (red.) Tuinkoepels. Een Nederlands verschijnsel
ISBN9789463013666
Prijs: € 24,50