Heeft de zeventiende-eeuwse tuin van de buitenplaats Hofwijck in Voorburg een toekomst of gaat dit bijzondere erfgoed van Constantijn Huygens verloren? Die vraag is plotseling actueel geworden, nu een verkennend rapport over openbaar vervoer in de regio Haaglanden de aanleg van een lightrailtraject dwars door de tuinen van Hofwijck als een optie ziet. Wat is er aan de hand?
Aan de Vliet in Voorburg liet Constantijn Huygens, secretaris van meerdere prinsen van Oranje, dichter en groot liefhebber van tuinkunst, aan het begin van de zeventiende eeuw de buitenplaats Hofwijck bouwen. Het was voor hem een toevluchtsoord waar hij zich even kon onttrekken aan alle drukte van het hofleven. Bij zijn buitenplaats liet Huygens een bijzondere tuin aanleggen, gebaseerd op de vorm van het menselijk lichaam (afbeelding). Deze tuinaanleg is uniek en trekt bezoekers vanuit de hele wereld. In de loop der eeuwen heeft Hofwijck vele eigenaren gehad, die huis en tuin hebben gekoesterd. Dat gold ook voor de politicus Guillaume Groen van Prinsterer. Ondanks zijn felle verzet kon hij als eigenaar van Hofwijck in 1868 niet voorkomen dat de staat een groot deel van de tuin van Hofwijck onteigende voor de aanleg van de spoorlijn tussen Den Haag en Utrecht. Het gevolg was dat alleen het bovenste deel van de tuin, het bovenlichaam, overbleef. Die geschiedenis dreigt zich nu te herhalen. Dit keer is het een lightrailtraject dat het voortbestaan van de tuin bedreigt.
Verkeersontsluiting nieuwe woonwijk
Aanleiding voor de onrust rond Hofwijck is een verkennend rapport van advies- en ingenieursbureau Arcadis over de verkeersontsluiting van de Haagse wijk De Binckhorst. Het rapport is opgesteld in opdracht van de gemeenten Den Haag en Voorburg, de provincie Zuid-Holland, de metropoolregio Haaglanden en de ministeries van Infrastructuur en Binnenlandse Zaken. De wijk De Binckhorst, die zijn naam ontleent aan het middeleeuwse kasteel dat hier gestaan heeft, is nu vooral een bedrijventerrein. Het is aangewezen als locatie voor woningbouw. Hier verrijst een moderne wijk met ondergrondse parkeergarages. Fietsers en ov krijgen voorrang boven de auto. Uitstekende openbaar vervoer-verbindingen zijn daarbij vanzelfsprekend essentieel, met name een ov-verbinding van Den Haag CS via De Binckhorst naar station Voorburg. Met een blik op de toekomst wordt ook de mogelijkheid van het doortrekken van de ov-verbinding naar Zoetermeer in de beschouwing meegenomen.
‘Het verkennende rapport is op 3 november gepresenteerd’, vertelt Peter van der Ploeg, directeur van de Vereniging Hofwijck. ‘De afgelopen twee jaar is eraan gewerkt. We wisten dat er werd nagedacht over een verkeersstructuur voor De Binckhorst, maar dachten dat er een tramlijn aangelegd zou worden die zou stoppen bij station Voorburg. Dat is ook de goedkoopste optie. Alles wijst er nu echter op dat de voorkeur uitgaat naar een lightrailtraject, waarbij de mogelijkheid open ligt om deze in de toekomst door te trekken naar Zoetermeer. Dat was een grote verrassing. Het doortrekken kan namelijk alleen door de tuin van Hofwijck.
Dwars door de tuin van Hofwijck
Op zich snappen we een voorkeur voor lightrail wel, want het is een hele comfortabele manier van reizen. Het past in de visie van een uitgebreid lightrailtraject voor de regio Haaglanden. Dat de ontsluiting van De Binckhorst met goed openbaar vervoer noodzakelijk is, spreekt ook voor zich. Daar is een groot maatschappelijk belang mee gemoeid. Wij zijn dan ook niet tegen een lightrailtraject tot Voorburg. Ons probleem is dat nu de mogelijkheid wordt overwogen om een eventuele lightrail van Den Haag CS naar station Voorburg in de toekomst door te trekken naar Zoetermeer. Parallel aan de reeds bestaande spoorlijn en dwars door de tuin van Hofwijck. Dat willen we voorkomen. Openbaar vervoer is een belang van de eerste orde, maar dat geldt ook voor het behoud van ons culturele erfgoed. Wij hebben er dan ook vooral moeite mee dat nu gekozen lijkt te worden voor de makkelijke weg. Ik verwacht meer inspanning, meer creativiteit om te zoeken naar een oplossing die met beide belangen rekening houdt.
Rood boven groen
Wat daarbij ook een rol lijkt te spelen is dat meer waarde lijkt te worden gehecht aan het gebouw dan aan de tuin. Dat er gedacht wordt, ach die tuin is zo groot. Daar kan toch wel een strook af? En het huis blijft toch staan? Maar huis en tuin vormen een eenheid. En als de plannen doorgaan, blijft er van de tuin tussen huis en spoor nauwelijks iets over. Je moet je voorstellen dat een eventueel lightrailtraject 12 tot 15 meter de tuin inkomt. Daar komt bij dat tijdens de werkzaamheden nog eens een even brede strook grond nodig is om bouwmachines en dergelijke op te plaatsen. Dus er gaat dan ook nog eens een deel van de tuin volledig op de schop.
Bedrieglijke situatie
Het bedrieglijke is dat de huidige verkenning geen direct gevaar voor Hofwijck vormt. Strikt genomen beperkt de verkenning zich tot een traject tot station Voorburg. Maar als de keus voor een lightrailtraject tot aan station Voorburg eenmaal gemaakt is, is er in de toekomst nog maar één optie als je de lijn wilt doortrekken naar Zoetermeer: door de tuin van Hofwijck. Daarom komen we nu in actie.
Groot dilemma
We realiseren ons dat het dilemma groot is voor de betrokken overheden. Ook voor de gemeente Voorburg, die Hofwijck altijd goed gezind is geweest en zich in het verleden heeft ingezet voor het behoud van Hofwijck. Een oplossing is niet eenvoudig. Een ondergrondse aanleg is, nog los van de kosten, vanwege de nabijheid van een groot emplacement niet mogelijk. Iemand suggereerde gekscherend om de buitenplaats dan maar op te tillen en een eindje verderop weer neer te zetten langs de Vliet!
Er kunnen nu zienswijzen worden ingediend. Dat hebben we gedaan en we hebben ook allerlei partijen gemobiliseerd. We hebben meteen contact gezocht met de RCE. Hofwijck is een rijksmonument. Dat zou toch enige bescherming moeten bieden. De RCE was niet van de plannen op de hoogte en beraadt zich nu op de situatie.
We krijgen veel verontruste reacties en mensen vragen of zij een actie kunnen beginnen. Wat we op de korte termijn hopen te bereiken is dat in de verkennende fase alsnog de dreiging voor Hofwijck wordt benoemd en meegewogen bij de besluitvorming. Die besluitvorming is gepland in het voorjaar 2021. Dan wordt een besluit genomen over het tracé en over het soort ov: bus, tram of lightrail.’ Het worden dus spannende maanden voor Hofwijck. Peter van der Ploeg besluit met gevoel voor humor: ‘Het enige voordeel van deze hele situatie is dat ik mij nu heel goed kan voorstellen hoe Groen van Prinsterer zich gevoeld moet hebben in 1868!’