door Annet Werkhoven, historica en geschiedenisdocent
De familie Van Helsdingen is de bewoner en beheerder van één van de oudste monumenten binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug: Kasteel Sterkenburg. Jelle van Helsdingen: ‘Mensen enthousiast maken voor cultureel erfgoed. Dat is één van onze voornaamste doelen. Om dat doel te bereiken en de grote maatschappelijke waarde van Sterkenburg te laten zien, is het belangrijk veel bezoekers te ontvangen. Omdat we zelf wonen op het kasteel, moet dat een vorm van exploitatie zijn die past bij particuliere bewoning. Er kan bij ons bijvoorbeeld vergaderd worden, er zijn regelmatig televisieopnames en we runnen een bed and breakfast. Daarnaast zijn bezoekers welkom op de Open Monumentendagen en op aanvraag. De groep vrijwilligers die in park en tuinen werkt is daarbij onmisbaar.
Naast een bezoek aan het kasteel hebben we veel meer te bieden. Er is een hoogstamboomgaard en het leifruit rondom het kasteel is al te zien op prenten uit de zeventiende eeuw. Er zijn witte en rode moerbeibomen, appels, kweeperen, mispels, noten, pruimen, vijgen en ook eieren, omdat er kippen en parelhoenders rondlopen. We maken van het fruit zelf producten voor onze gasten. Ook hebben we nauw contact met boerderij De Ossenwaard. Die boerderij hoorde vroeger bij het kasteel. Van hen krijgen wij melkproducten en kaas. Ook van andere producenten uit de streek betrekken wij allerlei heerlijkheden, zoals gerookte vis en vlees van Rokerij Lens en gestookte dranken van de De Pronckheer uit Cothen.’
Verduurzaming
Jelle: ‘Er is in de laatste tien jaar veel gebeurd. Het kasteel staat er beter voor, hoewel het een enorme klus is om alles in stand te houden. Sterkenburg is zwaar beschermd. Dat brengt extra uitdagingen met zich mee. Wat is er allemaal gebeurd de afgelopen jaren? Er is een nieuw toegangshek gekomen, de hoofdbrug is gerestaureerd, het dak van de ronde toren is vervangen, er is geschilderd en gerestaureerd in de kamers, de bijgebouwen en het hoofdhuis.’ Alex: ‘We gaan nog verder verduurzamen. Voor de ramen hingen dikke gevoerde gordijnen die aan de bovenkant afgesloten werden door met stof beklede kappen. Het geheel was voorzien van volants en embrasses. Natuurlijk was de decoratieve rol van al dit lappen werk van belang, maar het hield ook tocht tegen. Zulke gordijnen die niet alleen functioneel maar ook mooi zijn, willen we terugbrengen. Dat soort gordijnen moeten opnieuw worden gemaakt. Ze moeten heel lang zijn en van dikke stof, zodat de kieren dicht zijn. Dat is al met al nog een hele klus.’
Jelle: ‘We hebben laten onderzoeken welke energiebron het meest voor de hand ligt, waar wij en het kasteel het meest baat bij hebben. Lange tijd leek dat gas – een jaar geleden nog – maar dat is nu natuurlijk totaal anders. Biomassa lijkt nu de enige mogelijkheid. We denken ook na over het verder reduceren van de kosten. Dat betekent bijvoorbeeld: in de winter een trui aan binnen.’ ‘Halverwege de negentiende eeuw is Sterkenburg flink gerenoveerd en geschikt gemaakt voor permanente bewoning. Er werden luiken voor alle ramen aangebracht, zelfs in de vorm van schuifluiken voor een aantal deuren naar buiten. Op de houten vloeren werden dikke Deventer kleden gelegd die op maat gemaakt waren voor de kamers. Door het hele huis kwamen kachels en schoorstenen. Er werd hier met kolenkachels gestookt. ‘Kolen Jan’ kwam langs om de kachels aan te doen. De toenmalige eigenaren bleven expres langer in bed liggen, totdat Jan was geweest!’ ‘Andere maatregelen van vroeger komen nu ook weer in zicht: de schuifpuien en luiken, de in hout gevormde voorzieningen, de rubbers, veertjes en extra maatregelen die de tocht zoveel mogelijk buiten houden.’
Meer begrip vanuit overheid
Jelle: ‘Er is dus al veel gebeurd, maar er moet nog veel meer natuurlijk. Het onderhoud en het behoud van een monument als dit is nooit gereed. Daarom zouden wij het ook erg fijn vinden als er vanuit de overheid wat meer begrip kwam voor de uitdagingen waarvoor we staan. In plaats van toeristenbelasting voor overnachtingen in de B&B afdragen, bijvoorbeeld subsidie krijgen voor de toeristen die elders in de gemeente geld gaan uitgeven. Een restaurant of winkel hoeft geen toeristenbelasting af te dragen als een toerist daar geld uitgeeft, maar ze profiteren wel van de komst van die toeristen. Terwijl die toeristen in eerste instantie hier naartoe gekomen zijn om de kastelen en monumenten te bekijken. En als we een boom willen vellen op ons landgoed moet daar achthonderd euro leges voor worden betaald, een behoorlijk bedrag. Wat ook niet helpt is het wisselende ambtenarencorps. Spreek je dit af met de een, tref je bij de volgende afspraak iemand die nog helemaal niet ingewerkt is. Dat is lastig. Wat we graag willen is het kweken van begrip voor de uitdagingen waar we voor staan, de beperkingen, de kosten. Wat erg helpt is de steunstichting met ANBI status van Kasteel Sterkenburg die het mede mogelijk maakt dat er verduurzaamd en gerestaureerd kan worden. We zijn heel dankbaar dat er particulieren zijn die hieraan bijdragen door te schenken aan de ‘Stichting Behoud Sterkenburg’. Dit gebeurt ook via een legaat of een testament.’
Samen verantwoordelijk
‘Dagelijks rijden hier mensen langs die foto’s maken, binnenkomen en genieten van de allure van het kasteel. Bij al die mensen proberen we een zaadje te planten als het gaat over liefde voor cultureel erfgoed. Iedereen kan en mag er van genieten. Samen zijn we verantwoordelijk voor het behoud ervan.’
Meer informatie over de mogelijkheden van Kasteel Sterkenburg vindt u hier.