Vlak voor kerstmis 2022 promoveerde Willemieke Ottens aan de Rijksuniversiteit Groningen op een onderzoek naar de opgang, instandhouding en levensomstandigheden van de eigenaren van de landgoederen Leuvenum op de Veluwe en De Bannink nabij Deventer. Dit waren bezittingen van jonkheer Mr. Johannes (Johan) Sandberg en zijn echtgenote Ernestine Sandberg-de Beaufort. Zij had haar jeugd doorgebracht op Molenbosch in Zeist. De aankoop van Leuvenum werd mogelijk door de financiële inbreng van Ernestine. Het echtpaar zou vier kinderen krijgen: Anna (Tient), Rudolf (Dof), Antonia (Kiek) en Mechteld.
Leuvenum was het bezit van Henri Francois Maria Elisa Sandberg. Zijn beide zonen zagen geen brood in een toekomst als grootgrondbezitter waardoor Henri zich wendde tot Johan Sandberg in de hoop zijn geliefde Leuvenum binnen de familie te houden. Voor die tijd was de familie eigenaar van de Essenburgh in Hierden nabij Harderwijk, maar dit was door financiële omstandigheden verloren gegaan en in handen van projectontwikkelaars gekomen.
Ottens gaat uitgebreid in op de wijze waarop de landgoederen Leuvenum en De Bannink tot stand zijn gekomen, wie opeenvolgende eigenaren waren en hoe zij door vererving van de ene op de andere generatie overgingen. Hierbij ligt het accent vooral op de 20ste eeuw, een tijdperk waarin vele historische buitenplaatsen en landgoederen werden opgeofferd aan de toenemende verstedelijking, industrialisatie en woningbouw. Dit kader schetst zij in een eerste inleidend hoofdstuk waarbij zij ook haar onderzoeksvragen formuleert. Daarbij is haar voornaamste doel om de beide landgoederen integraal en samenhangend te beschrijven. Grondbezit en de zich wijzigende tijdsomstandigheden spelen hierbij een belangrijke rol.
Om haar onderzoek te kunnen uitvoeren verschaften de erven van de laatst levende twee freules (Kiek en Mechteld) haar ruimhartig en zonder restricties toegang tot het omvangrijke familiearchief dat in Leuvenum wordt bewaard. Daarbij had zij toegang tot veel documenten, ook die betrekking hebben op de tragiek die deze familie beleefde in januari 1945. Op verdenking van contacten met verzetsfiguren werd vader Johan en zoon Dof met de bij de Sandbergs verblijvende Maes van Lanschot opgepakt en afgevoerd. Geen van drieën overleefde deze deportatie, waardoor Ernestine er met haar drie dochters na de oorlog alleen voorstond. De oudste dochter was medisch specialist geworden en bemoeide zich nauwelijks met de instandhouding van de landgoederen. Die taak kwam lange tijd op moeder en haar twee jongste dochters, die ongehuwd bleven.
Interessant in dit onderzoek is het onderdeel dat ingaat op de invoering van Het Pachtbesluit in 1941. Deze wet was van vergaande invloed op de pachtinkomsten van landeigenaren. De bezetter had er alle belang bij om de boeren te plezieren en voerde deze vergaande pachthervormingen door. De door hen georganiseerde bijeenkomsten van de Landstand waren voornamelijk gericht op de problemen van de kleine boeren en benadrukten de ongelijkheid tussen landeigenaar en de boer die het land bewerkte. Men propageerde het principe van ‘boerenland in boerenhand’. Voor veel grondbezitters leidde de invoering van dit Pachtbesluit tot een haast onhoudbare positie in het beheer en behoud van hun landgoederen. Dit proces is precies hetgeen Willemieke Ottens op een even deskundige als integere wijze onderzocht en ontsloot. De lezer krijgt een helder beeld van de telkens veranderde wetgeving en financiële zorgen die familie Sandberg en anderen in de 20ste eeuw beleefden. RD.
Standhouden Adellijk landgoedbeheer in Nederland. De twintigste-eeuwse geschiedenis van Leuvenum en De Bannink is een uitgave van Uitgeverij Noordboek. Het is een prachtige gebonden uitgave dat rijk voorzien is van foto’s en kaarten. Het boek telt 472 pagina’s.
Willemieke Ottens, Standhouden Adellijk landgoedbeheer in Nederland. De twintigste-eeuwse geschiedenis van Leuvenum en De Bannink
ISBN 978 905 615 916 0
Prijs € 49,90