Over buitenplaatsen is al heel wat geschreven, vaak vanuit nostalgie of het perspectief van hun architectuur of illustere bewoners. Dit boek stelt een andere manier van kijken voor. Vanuit een brede, cultuurhistorische benadering behandelt het de Nederlandse buitenplaats in de moderne wereld. Centraal staat daarbij hoe we sinds 1900 omgaan met dit erfgoed. Welke betekenis heeft deze ‘schitterende ballast’ voor ons?
Schitterende ballast is de geschiedenis van een roerige tijd van leegstand, afbraak en herbestemming van buitens die soms al generaties lang in handen van dezelfde familie waren. Op veel plekken moesten particuliere bewoners plaatsmaken voor nieuwe eigenaren, zoals musea, en democratisch gekozen overheden. Nog vaker gebeurde het dat de tuinen en parken rondom het huis werden opgeslokt door uitdijende dorpen en steden. Families die zich – tegen de tijdgeest in – vastklampten aan hun oude bezit, moesten noodgedwongen op zoek naar innovatieve oplossingen om de steeds hogere woonlasten te kunnen blijven dragen.
Het boek vertelt het verhaal van Nederlandse buitenplaatsen in de twintigste en eenentwintigste eeuw, aan de hand van twee perspectieven, elk met een eigen boekdeel: ‘Tegen de stroom in’ en ‘De democratische buitenplaats’. De bijdragen aan het eerste deel behandelen enkele van de waartegen buitenplaatsen zich – met wisselend succes – hebben verweerd om te kunnen overleven, zoals de toenemende verstedelijking, herverkaveling, twee wereldoorlogen, infrastructurele projecten, en de toenemende greep van politiek, ambtenarij en de vaak verstikkende (belasting)wetgeving. In het tweede deel, ‘De democratische buitenplaats’ wordt juist uiteengezet hoe buitenplaatsen, al dan niet uit zelfbehoud, hebben meebewogen met politieke, maatschappelijk en culturele ontwikkelingen: de opkomst van de moderne natuurbescherming, publieke parken, de hedendaagse (multimediale) kunst, het ‘cultureel ondernemerschap’, een nieuwe, kritische blik op onze geschiedenis en ten slotte het vermogen om ook in de eigen gelederen (democratisch) overleg te organiseren (de Vereniging Particuliere Historische Buitenplaatsen).
Helaas zal de lezer in het boek vergeefs zoeken naar een vermelding van de rol die het Nationale Jaar van de Historische Buitenplaats (2012) en de sKBL (2014-) hebben gespeeld in de ‘democratisering’ en de algemene bewustwording van dit unieke erfgoed, dankzij vele publieksactiviteiten. Alleen al de sterke toename van het aantal vrijwilligers op Nederlandse KBL sinds 2012 vormt hiervan het sprekende bewijs.
H. Ronnes, C. Gietman en C. Wesselink (red.), Schitterende ballast. Buitenplaatsen in de moderne wereld
Zwolle, WBooks, 2024
336 pagina’s
ISBN 978 94 625 8637 6
€ 39,95