In Maarsbergen ligt landgoed Het Kombos. Gedurende vele eeuwen was ontwatering van het gebied prioriteit. Maarsbergen betekent moeras bij de berg – vroeger was deze omgeving een moeras. Al vanaf de 11e eeuw werd het gebied langzaam maar zeker ontgonnen. De oudste ontwatering is de Heigraaf. Na de Gouden Eeuw is het gebied verder ontwaterd en is de hele noordkant drooggelegd.

Effecten klimaat

Tegenwoordig is verdroging juist het primaire probleem voor de natuur op landgoed Het Kombos, ziet Annechien Laporte, eigenaresse. Voor de toevoer van water is het landgoed afhankelijk van kortdurende kwel, dat na een paar maanden uittreedt. ‘Alle natuurkwaliteit is verbonden aan deze waterkwaliteit en kwantiteit. Dus als dat water terugloopt krijgen we gelijk problemen.’

Natuur op één

Het financieel model van Het Kombos gaat uit van biodiversiteit op één. Om de natuur op het landgoed veilig te stellen is onder andere gewerkt aan het herstel van de eendenkooi De Kom. ‘We hebben 20 à 30 jaar gewerkt aan het herstel van de eendenkooi. Qua waterhoeveelheid en samenstelling was die heel erg teruggelopen,’ vertelt de eigenaresse.  ‘Overlevingsplan Bos en Natuur (OBN) klopte aan voor een project.’ Door herstelmaatregelen is de waterkwaliteit nu goed en is het ven permanent waterhoudend.

Naast de verdrogingsproblematiek houdt de eigenaresse zich bezig met de mogelijke effecten van klimaatverandering en maatregelen voor klimaatadaptatie. ‘Ik vind het belangrijk om nieuwe kennis te verwerven over klimaatbestendigheid. Ook met rentmeesters en adviseurs – je moet zelf ook kennis hebben om te weten wie je moet inschakelen.’

‘Ik vind het belangrijk om nieuwe kennis te gaan verwerven over klimaatbestendigheid. Je moet zelf kennis hebben om te weten wie je moet inschakelen.’

Een kleinschalige LandschapsEcologische SysteemAnalyse (LESA) heeft meer inzicht gegeven in de watersystemen van het landgoed. ‘Op sommige plekken plaatsen we stuwtjes, andere plekken dempen we sloten, of we maken greppeltjes om oppervlakkig, verzuurd water af te voren.’ Daarnaast vraagt de klimaatverandering om andere keuzes in boomsoorten én in het gebruik van het land. ‘Het stuk land dat in landbouwkundig gebruik was, is omgevormd naar natuur. Daar is natschraalland en vochtig hooiland voor teruggekomen. De sloten zijn vervangen voor poelen voor amfibieën en reptielen.’

Zoeken naar de middenweg

In het herstel van de natuur op het landgoed is het soms ook zoeken naar de middenweg. De herstelde eendenkooi heeft zowel een cultuurhistorische waarde als een natuurwaarde voor het gebied. Maar in andere gevallen kunnen deze waarden elkaar tegenspreken en moeten er afwegingen worden gemaakt. ‘De Heigraaf wordt rond 1300 voor het eerst genoemd, en is misschien in 1100 al aangelegd. Die is ontwaterend. Maar gooi je die zomaar dicht?’ Hiervoor overlegt de eigenaresse met hydrologen om naar andere oplossingen te kijken. ‘Dan blijkt dat stuwen ook al wat oplossen. Daarnaast is het mogelijk om de Heigraaf te isoleren, en te voorkomen dat water snel toevloeit. Een zijgang van de Heijgraaf, de Parallelsloot, blijkt sterk bij te dragen aan de verdroging van het gebied. Daarom is het belangrijk om juist daar maatregelen tegen te snelle afvoer te treffen.’

‘De Heigraaf is ontwaterend. Maar gooi je die zomaar dicht?’

Samen sterker

Bij het zetten van stappen voor natuurherstel krijgt landgoed Het Kombos ook hulp van Provincie Utrecht en van naast gelegen landgoederen. Als er effectieve maatregelen in het stroomgebied van de Heijgraaf worden genomen, werkt dit door in de gehele buitenplaatsbiotoop ‘de Maarsbergse flank’. ‘Dus wat er in de omgeving gebeurt is ook van belang. Je moet continu de barricades op om het gebied te beschermen. En nu wij onze stappen hebben gezet in ons gebied, is het belangrijk dat de Provincie die ook neemt.’

In samenwerking met de Provincie Utrecht en de Gemeente Utrechtse Heuvelrug is er een convenant voor de landgoederen Kombos, Anderstein, Maarsbergen en Huis te Maarn gemaakt, waarin afspraken staan om samen de natuur te beheren en ecologische verbindingen te realiseren. Onder andere gaan die over de gerealiseerde en te realiseren ecoducten over de provinciale wegen die de Utrechtse Heuvelrug doorsnijden. De landgoederen vormen tussen deze ecoducten een lint (‘natuurcorridor’) die zo wordt ingericht en beheerd dat tal van dieren zich over grote afstanden kunnen verplaatsen zonder hinder te hebben van het drukke verkeer op doorsnijdende wegen, of van voor dieren ongunstige terreinen.

Advies aan andere eigenaren

Afsluitend krijgt Annechien de vraag of ze een advies heeft voor andere eigenaren. ‘Stop tijd, energie, enthousiasme en geld in waterbeheer,’ zegt ze direct. ‘Water is veel bepalender dan je op het eerste moment denkt, en schoon en voldoende water is niet vanzelfsprekend. Wil je je buitenplaats of landgoed toekomst geven, dan kun je niet denken dat waterbeheer er niet toe doet. Probeer mee te doen in een project waar je geholpen wordt om in te zien hoe water op jouw landgoed of buitenplaats een rol speelt. Doe bijvoorbeeld mee in een ZON project. Dat bestaat uit onderzoek (LESA) en een plan voor maatregelen. Je hebt specialistische kennis nodig om te begrijpen hoe het watersysteem in elkaar zit.’