Gelegen op de rand van de Utrechtse Heuvelrug vind je de buitenplaats Kasteel Groeneveld. Tijdens de hoogtijdagen lag de buitenplaats meer naar de kant van Eemnes, maar over de jaren heen is het meer naar de Utrechtse Heuvelrug verschoven.

Eigenaarschap

Oorspronkelijk was Groeneveld een buitenplaats van rijke Amsterdammers die aan de stad wilden ontsnappen. Ook vandaag de dag ontsnappen de hoofdstedelingen de stad graag door een bezoek aan de buitenplaats. Opvallend genoeg is Groeneveld nooit voor lange tijd in bezit geweest van één familie, maar heeft het door de jaren heen veel verschillende eigenaren gekend. Sinds 1938 is de buitenplaats in het bezit van Staatsbosbeheer. Tussen 1990 en 2014 lag het beheer van de buitenplaats bij het ministerie van LNV, maar ook daar is Staatsbosbeheer inmiddels zelf weer voor verantwoordelijk.

Effecten klimaat

Ook Groeneveld heeft de laatste jaren te kampen met de effecten van klimaatverandering. ‘We zien vooral meer waterpieken, zowel in droogte als wateroverlast’, aldus Seline Geijskes, adviseur landschap en cultuurhistorie van de provinciale eenheid Utrecht van Staatsbosbeheer. Het waterpeil schommelt veel meer, zo staat de buitenplaats vaker blank of staat het waterpeil in de vijvers juist veel te laag. Deze schommelingen hebben ook invloed op de generatie bomen die zo’n 150 à 200 jaar oud zijn. Deze bomen zijn opvallend snel aan het uitsterven. De beuken hebben het er het moeilijkst mee. ‘Beuken zijn gevoeliger voor de pieken vanwege hun oppervlakkige wortels’.

Maatregelen

Er worden al maatregelen getroffen om Groeneveld klimaatrobuust te maken, maar Seline haar ambities rijken verder dan de buitenplaats alleen. ‘Ik zou het graag breder willen zien. We moeten ook de effecten van klimaatverandering tegen gaan, naast het omgaan met bijvoorbeeld die pieken’.

Peilbeheer
Over het algemeen heeft Groeneveld een vrij autonoom peilbeheer, maar daar zitten wel wat haken en ogen aan vanwege de keuzes die zijn gemaakt bij een renovatie eind jaren ‘70. ‘Er is toen gekozen voor vorm over functionaliteit’, stelt Seline. Het gevolg is bijvoorbeeld dat een stuw uit drie planken bestaat en dat wegen functioneren als dammen waardoor de sloten tot aan de weg staan. Er wordt nu nagedacht over het bergen van water in de bosbodem. Doordat de bosbodem en de boomwortels veel water opnemen kan wateroverlast worden tegengegaan.

‘Gezamenlijk waterpeil met verschillende grondgebruikers geeft onnodig frustratie.’

Biodiversiteit
Ook wordt biodiversiteit gestimuleerd op de buitenplaats om de effecten van klimaatverandering tegen te gaan. ‘Dit willen we gaan doen door van het gazon naar hooiland te gaan en het gras niet helemaal kort te maaien’, vertelt Seline. Hoog gras biedt meer ruimte aan allerlei kruiden en is hiermee goed voor insecten. ‘En historisch gezien is het onwaarschijnlijk dat de gazons er strak bij lagen, dus het is ook goed onderbouwd vanuit de erfgoed kant!’, grapt Seline.

Gebiedsgerichte aanpak
Seline zou graag zien dat de buitenplaats naar een meer gebiedsgerichte aanpak gaat om te herstellen wat de mens heeft ontregeld. Daarvoor moet wel eerst duidelijk in kaart worden gebracht wat de mens precies heeft ontregeld. ‘Als je dat duidelijk hebt, is herstel soms makkelijker kan we denken’, aldus Seline. Naast praktische maatregelen worden er op Groeneveld ook lezingen gegeven over klimaatvriendelijk beheer. ‘We kunnen dit verder gaan oppakken zodat Groeneveld een platform wordt voor het landelijke debat over klimaat.

‘Groeneveld als etalage van duurzaam denken.’

Bij het nemen van de maatregelen zijn veel verschillende partijen betrokken. Zo zijn een aantal van de cruciale sloten in bij beheer bij aangrenzende percelen, waar bijvoorbeeld ProRail de eigenaar van is. Ook zijn er overeenkomsten gesloten met grondwaterwinningsbedrijven. ‘De uitdaging is dat je een afweging moet gaan maken tussen duurzaamheid en drinkwatervoorziening’.

Er wordt hecht samengewerkt met de omgeving en het waterschap, maar ook op het landgoed zelf spelen er verschillende belangen. Zo is er een paardenpension die geen baat heeft bij hoge grondwaterstanden. Op initiatief van de ondernemer is dit opgepakt door het maken van open stallen en aparte uitloopwanden. De weilanden worden gebruikt om te hooien, om de hogere grondwaterstanden beter te kunnen opvangen.

Beleid

Het feit dat Groeneveld, in tegenstelling tot veel andere buitenplaatsen, niet in particulier eigendom is, maar eigendom van Staatsbosbeheer, heeft gevolgen voor het beleid dat gevoerd wordt. ‘Staatsbosbeheer is beleidsvolgend en volgt daarmee het beleid van het Rijk, de gemeenten en de provincies’, aldus Seline. ‘We volgen daarin hoofdzakelijk de doelen van het natuurbeleid, aangezien deze op dit moment de meest heldere afspraken maken.’

‘Een buitenplaats is een miniatuurlandschap, een afgebakend voorbeeldgebied, en kan een vliegwiel zijn voor ecosysteemherstel.’

Toekomst

Seline zou graag zien dat Groeneveld weer een prominentere rol gaat spelen in het denken over de klimaatopgave en het ecosysteemherstel. ‘Het zou mooi zijn als de Stichting Groeneveld hierin een voortrekkersrol in gaat spelen’. Stichting Groeneveld wil huidige en toekomstige generaties bewust maken van de betekenis van natuur en landschap en de ontwikkeling van recreatie en cultuur in de groene ruimte. Daarnaast wil de Stichting het debat over de verschillende vormen van gebruik van het landelijke gebied bevorderen.

‘Groeneveld heeft iets magisch’, zegt Seline. ‘Iets waardoor er een brug kan worden geslagen tussen de elite en het vrijgevochten karakter dat het verleden haar heeft gegeven.’ Groeneveld was het toonbeeld van de Amsterdamse elite, maar na de Tweede Wereldoorlog was het een vrijplaats voor kunstenaars en schrijvers, zoals Karel Appel. ‘Het zou mooi zijn als Groeneveld hierin een leidende rol blijft spelen en de naam hoog houdt’.