Door Joost Kingma, voorzitter Stichting Herstel Kingma State en initiatiefnemer van de herbouwplannen
Enige decennia terug ontdekten we via genealogisch onderzoek de ligging van de voormalige Kingma State in Friesland. Dit in de 19de eeuw afgebroken landhuis annex buitengoed was ooit zo’n tweehonderd hectare groot en lag ongeveer drie kilometer ten oosten van Franeker, in de nabijheid van de dorpjes Zweins en Kingmatille. Deze state was de oorsprong van onze familie en naam. In 2001 hebben we de stichting Herstel Kingma State opgericht met als doel het herstel van het voormalige buitengoed in moderne vorm.
Inmiddels is de stichting aardig op weg om dit oude familiebezit nieuw leven in te blazen. Om nieuwe vorm en betekenis te geven aan deze historische plek voor de circa vijfduizend Kingma’s wereldwijd en voor de samenleving in en rond Franeker.
De ‘eigenerfde’ state was gedurende vele eeuwen de woonplaats van bestuurders van Franekeradeel en van de provincie Friesland. Grondig historisch onderzoek, onder meer in het ruim negentien meter lange archief van Kingma State in het Tresoar in Leeuwarden, heeft ons veel inzicht in de geschiedenis van het buitengoed en zijn bewoners opgeleverd.
Geschiedenis in het kort
De Kingma State stond bekend als ‘een zeer schoon gebouw en hovinge’. Vast staat dat in 1413 ‘Kinghum’ al een ‘rechtvoerende’ sate was (een sate was een boerderij met bijbehorend land). De eerste ons bekende bewoner was Jelle King(h)um, geboren rond 1450. Het welvarende terpenlandschap in Noordwest Friesland rond Franeker telde in de periode van de 15de tot de 19de eeuw een groot aantal statige woningen, dat het rijke cultuurlandschap een indrukwekkende allure moet hebben gegeven. Van deze staten resteert nu slechts een beperkt aantal.
Tot midden 19de eeuw was hier Kingma State gelegen tussen Zweins en Kingmatille, aan de oude verbindingsweg van Franeker naar Leeuwarden. De laatste bewoner van de state was Jonkheer Julius Matthijs van Beijma thoe Kingma. Hij overleed in 1847. De state heeft daarna leeg gestaan tot 1864 en is in dat jaar door zijn zoon, Ulbo Jetze Heerma van Beijma thoe Kingma, verkocht en afgebroken.
Kort voor de afbraak is door de Leeuwarder tekenmeester Albert Martin een aquarel van de state gemaakt (zie afbeelding). In deze periode is er ook een foto van de state gemaakt (zie afbeelding). Vandaag de dag is de plek van het vroegere Kingma State een bebost terrein nabij het Harinxmakanaal.
Kingma State als een feniks uit de as?
Tijdens ‘Simmer 2000’, een evenement waarbij ‘Friezen van buiten’ werden uitgenodigd naar Friesland te komen voor een reünie, hebben we een grote familiebijeenkomst georganiseerd op de plaats van de oude state. Deelnemers kwamen vanuit de hele wereld. Toen ontstond ook het idee om te onderzoeken of we de state zouden kunnen herbouwen. Sinds 2002 hebben we stap voor stap het merendeel van de voormalige huiskavel kunnen verwerven. We verwachten binnenkort ook het laatste stuk, eigendom van Staatsbosbeheer, te kunnen kopen. Onze plannen voor herbouw en herinrichting op deze tien hectare zijn in een vergevorderd stadium. We hebben stevig draagvlak voor onze plannen bij de lokale bevolking. Het bestemmingsplan voor het nieuwe landgoed is goedgekeurd door de gemeenteraad. De provincie Fryslân heeft ons nieuwe landgoed genomineerd als pilot, wat planologische medewerking en financiële steun betekent.
Herbouwplan
Het ontwerp van de nieuwe state is van de hand van architect Frank Vijftigschild (Maas Architecten). Het gaat uit van een statig woongebouw met een groot familiehuis en acht woningen in een carrévorm, gegroepeerd rond een beschutte binnenhof op een wooneiland (zie afbeelding).
De vormgeving is gebaseerd op de historische stijl en allure van de voormalige state, maar is nadrukkelijk hedendaags. We gaan een ’monument van de 21de eeuw’ bouwen, niet van een vorige eeuw. Aan de buitenzijde wordt het een kenmerkend Fries stoer, stenen gebouw ‘met ramen en deuren’. Aan de binnenkant krijgt het complex wit pleisterwerk, geïnspireerd op de villastijl die de state had in de 19de eeuw.
Het buitengoed bestaat verder uit een landschapspark met bos, waterpartijen en weilanden. Buiten het wooneiland is het terrein publiek toegankelijk. In het familiehuis komt een museale toonkamer voor familiestukken die op open dagen te bezichtigen is.
Toekomst
De bouw- en inrichtingsaanpak wordt momenteel verder uitgewerkt. Belangrijk punten zijn het werven van voldoende financiën vanuit de familie en belangstelling voor de te verkopen woningen. Zodra dat gelukt is, kan een omgevingsvergunning aangevraagd worden. Na afgifte van deze vergunning zal de bouw en landinrichting starten.