door Lenneke Berkhout
Hoe geef je vorm aan een klein landgoed dat toekomstwaarde heeft? Naarmate de stad Nijmegen oprukte tot aan de rand van landgoed Grootstal en de agrarische zandgronden van het landgoed uitgeput raakten, werd die vraag zeer actueel. De familie Van Hövell tot Westerflier vond het antwoord in de innovatieve ontwikkeling van een voedsellandschap in samenwerking met omwonenden en geestverwante organisaties.
Landgoed Grootstal

In Malden op de grens met Nijmegen ligt landgoed Grootstal. De naam dankt het landgoed aan de ontginningsboerderij ‘Groote Stal’, die hier in de Middeleeuwen lag. Aan het begin van de twintigste eeuw bouwden de toenmalige eigenaren een neorenaissance landhuis, dat de functie van buitenverblijf had. M.C.T.M. baron van Hövell tot Westerflier kocht het landhuis in 1917 en later ook omringende gronden. Het landgoed omvat nu ongeveer zestien hectare en is nog steeds eigendom van de familie Van Hövell tot Westerflier. Het wordt als eenheid beheerd door Kien van Hövell. Onder haar gepassioneerde leiding is een toekomstvisie opgesteld en zijn vele initiatieven opgestart om het landgoed te verbinden met de nadere stad en duurzaamheid in de praktijk te brengen.
‘We leven in een zeer uitdagend tijdperk en staan voor een aantal grote vraagstukken waarop we sneller een antwoord moeten vinden dat we eigenlijk kunnen. De komende tien tot twintig jaar moet het gebeuren’, vertelt Kien van Hövell. ‘Klimaatcrisis, afname van biodiversiteit, uitputting van grondstoffen en bodemdegradatie, om een paar problemen te noemen. Bij het zoeken naar antwoorden is het essentieel dat we openstaan voor vernieuwing, maar ook kijken naar het verleden en behouden wat goed is. Hier op Grootstal proberen we de agrarische functie van het landgoed om te vormen tot een toekomstbestendig systeem aan de hand van het ‘landgoedmodel’: werken met een veelvoud aan waarden en functies en goed rentmeesterschap en de continuïteit zoeken tussen verleden, heden en toekomst. Daarbij ligt onze focus op het realiseren van een betere bodem en het aangaan van een nieuwe relatie met de stad.’

Regeneratieve modelboerderij Bodemzicht
‘Een betere bodem levert veel meer op dan alleen een hogere oogst. Het gaat ook over opslag van CO2, over het vasthouden van water, over gezondere planten en over het landgoed beter doorgeven aan toekomstige generaties. Dus door de bodem aan te pakken creëer je meerdere waarden. Meervoudig is het nieuwe effectief, is dan ook mijn slogan.’ Vanuit die gedachte was Kien van Hövell een van de initiatiefnemers van Soil4U, een groep landgoedeigenaren die via natuurinclusieve land- en bosbouw, duurzaamheid, kleinschaligheid, gezamenlijkheid en meervoudige waardeschepping klimaatverandering wil tegengaan.
Voor landgoed Grootstal zocht Kien van Hovell contact met de Stichting Bodemzicht. Bodemzicht wil de huidige monocultuur in de Nederlandse landbouw kantelen en zet in op biodiverse en winstgevende landbouw die draait om gemeenschappen. In de no-dig marketgarden van Bodemzicht zijn geen pesticiden te vinden; er wordt niet gespit en evenmin geschoffeld. Zo wordt het bodemleven niet verstoord, maar juist geregenereerd. Vandaar ook de naam regeneratieve boerderij. De oogst van deze no-dig moestuin gaat naar enkele toprestaurants en via groentepakketten naar abonnees in Nijmegen en omgeving. Op die manier is de keten tussen producent en consument kort. Ook verkoopt Bodemzicht klimaateieren. Het zijn eieren van kippen die leven in een kipmobiel. Dat is een hok op wielen met een ren eromheen. De kipmobiel wordt regelmatig verplaatst, zodat de bodem waarop de kippen leven niet overbelast wordt.
Bodemzicht is ook een leerplek, waar via cursussen het gedachtengoed van regeneratieve landbouw wordt onderwezen en tijdens bijeenkomsten gezocht worden naar antwoorden op de vraag ‘hoe bouwen we een regeneratieve samenleving?’.

Zelfoogstmoestuin Het Heerlijk Land
Het tweede vraagstuk waar landgoed Grootstal zich mee geconfronteerd ziet, is de naderende stad. Aan de rand van het landgoed domineert hoogbouw. Het antwoord van Grootstal is stad en land te verbinden door middel van educatieve activiteiten en CSA-moestuin Het Heerlijke Land. CSA staat voor Community Supported Agriculture, dat wil zeggen dat omwonenden in de vorm van een oogstabonnement de tuinder steunen en als vrijwilliger in de tuin kunnen werken. Er wordt ook samengewerkt met het Nijmeegse Huis van Compassie, dat activiteiten organiseert voor mensen die eenzaam zijn of zich maatschappelijk gezien in een kwetsbare positie bevinden. Zo levert ook de moestuin meerdere waarden op. In de eerste plaats natuurlijk een oogst van gezonde producten. Maar de stadsmensen die hier hun aandeel in de oogst ophalen, genieten van de schoonheid van de tuin. Kinderen leren hoe groenten groeien. Een aantal mensen werkt ook in de tuin en sluit soms vriendschappen. Voor sommige mensen is het werken in de tuin een manier om tot rust te komen of (weer) zelfvertrouwen op te bouwen. ‘Zo kunnen mensen groeien en er ontstaat een gemeenschapsgevoel, gezamenlijkheid. Ook dat zijn belangrijke waarden, aldus Kien van Hövell’.

Levenswerk
Naast Bodemzicht en Het Heerlijke Land omvat de transitie van landgoed Grootstal nog veel meer projecten. Zo is in 2014 het Paviljoen, een multifunctioneel ontvangstgebouw, neergezet dat ook verhuurd wordt en inkomsten oplevert. Onlangs is een onbemande winkel met lokale producten van Bodemzicht en boeren uit de omgeving geopend. Via een speciale app kunnen bezoekers 24 uur per dag winkelen en hun boodschappen afrekenen. Met de aanleg van een voedselbos is een begin gemaakt. Eind dit jaar wordt op het landgoed een grote boomgaard aangeplant en in de toekomst komen er educatieve tuinen bij het voedselbos. Het is hard werken om de beoogde transitie te bewerkstelligen, maar Kien van Hövell doet het met niet-aflatende inzet. ‘Het is een levenswerk.’
De laatste podcast in de serie ‘Moestuinen met historische wortels’ gaat over landgoed Grootstal en is vanaf donderdag 1 september te beluisteren via de moestuinenpagina op de sKBL website.
Tijdens Open Monumentendag op zaterdag 10 september 2022 kunt u landgoed Grootstal bezoeken. IVN gidsen geven rondleidingen met als thema ‘duurzaamheid duurt het langst’. Zie vanaf medio juli: https://openmonumentendagnijmegen.nl/landgoedgrootstal/
Zelfoogstmoestuin Het Heerlijke Land is in het oogstseizoen op woensdag en vrijdag van 9:00 tot 18:00 uur en op zaterdag van 9:00 tot 17.00 uur toegankelijk voor bezoekers. Het heerlijke land zelfoogstmoestuin Nijmegen Malden
Regeneratieve boerderij Bodemzicht kan uitsluitend via een rondleiding van anderhalf uur bezocht worden in de periode mei tot en met oktober. Zie de website voor data: Home | Bodemzicht