  
Door Saskia Ouwehand
Een pleidooi voor een (herzien) boek
In 1991 verscheen Oranjerieën in Nederland door Erik Geytenbeek. Dit uitstekende standaardwerk biedt een goede inleiding over de geschiedenis en gebruiken in en rond oranjerieën en het bevat een uitputtende inventarisatie van de nog bestaande Nederlandse oranjerieën en een beschrijving van oranjerieplanten. Nu, 25 jaar later, is het boek nog maar sporadisch te koop bij antiquariaten terwijl er in de afgelopen decennia veel is veranderd. Wordt het daarom niet eens tijd voor een nieuwe versie?
Halverwege de 16de eeuw werden voor de eerste oranjebomen naar Nederland gehaald. Het waren belangwekkende verzamelobjecten. In de 17de eeuw nam de import van exotische gewassen toe en in de 19de eeuw wordt het een modeverschijnsel om de tuin op te sieren met citrusboompjes in kuipen. In het Nederlandse klimaat noodzaakt echter tot hun beschermde overwintering en is de oranjerie een bekend object op buitenplaatsen geworden.
Vanaf de W.O.I en in de daaropvolgende crisisjaren zette een geleidelijk verval in van veel buitenplaatsen met hun oranjerieën. De W.O.II werd de zeldzame plantencollecties die er nog waren noodlottig. In zijn boek uit 1991 vermeldt Geytenbeek een twintigtal nog in gebruik zijnde oranjerieën. De overige dan nog bestaande oranjerieën worden voor allerlei andere doeleinden gebruikt zoals woonhuis, schuur, gymnastiekzaal, theeschenkerij, kapel of kindercrèche.
In de afgelopen 25 jaar zijn veel oranjerieën gerestaureerd en zijn nieuwe plantencollecties begonnen of oude verzamelingen verder aangevuld. bovendien zijn tijdens de zomermaander op veel buitenplaatsen talrijke kuipplanten weer te bewonderen. Paleis Het Loo is trots op haar bijzondere kuipplantencollectie waaronder een aantal bomen uit de glorietijd van de tuin. Hier wordt elk jaar op de langste dag, 21 juni, de laatste oranjeboom met paard en wagen van de oranjerie naar het terras voor het paleis gebracht zoals u kunt zien op dit filmpje.
Vandaag de dag zijn op veel buitenplaatsen de oude oranjerieën weer in een perfecte staat en een sieraad voor de tuin. Bovendien worden er ook regelmatig nieuwe oranjerieën gebouwd; een traditie die geheel past op de buitenplaats al blijft de functie ook nu nog uiteenlopend. Vaak is er een gecombineerde functie; in de winter de bewaarplaats voor de kuipplanten en ‘s zomers een theeschenkerij voor de bezoekers. Daarnaast worden oranjerieën bewoond of dienen als B&B, trouwlocatie, vergaderruimte, cursuslokaal of restaurant.
Een nieuwe (en herziene) inventarisatie en beschrijving van dit erfgoed en de gebruiksmogelijkheden ervan zou ik van harte toejuichen en zou direct een exemplaar aanschaffen!