Megchelen, 16 maart 2023
Regelmatig maak ik nu de opmerking dat men op een buitenplaats tegenwoordig een heel jaar stress kan ervaren. Zijn het in de winter de schrikbarende energieprijzen die noodgedwongen tot een even duur als frisser bestaan leiden en je voortdurend dwingen aan standen van thermostaten te denken, neemt de klimaatstress het in het voorjaar bij langdurige droogte of extreme hitte tijdens de zomermaanden het over. Dan beginnen de zorgen over de vraag of er genoeg water beschikbaar is en blijft voor de beregening van het park en moestuin, of er geen verbod dreigt op het gebruik van grondwater of maak je mee dat bomen onder je ogen bezwijken. Sommigen zien zich bovendien geconfronteerd met wegzakkende funderingen, wegrottende houten beschoeiingen, scheuren in gemetselde kademuren of langzaam uitstellende draagmuren. Beide vormen van stress maken dat velen op buitenplaatsen permanent zich zorgen maken over kostenbeheersing en historisch groenbehoud. Zo wordt cultuurgroen monumentaal bezit een haast niet bol te werken genoegen waarbij geld, inventiviteit en contacten met overheden en waterschappen in toenemende mate onontbeerlijk zijn, net als samenwerking met omringende KBL. Immers samen sta je sterk(er). Een recent bezoek van een in Oost-Nederland werkende dijkgraaf voegde daar nog de angstige verwachting aan toe dat er in de toekomst om allerlei redenen een tekort dreigt aan ‘gewoon’ schoon drinkwater. Zeker als buurlanden water in grote reserves gaan vasthouden en de doorstroming nog meer stagneert is naast Leiden heel het land in last.
Deze omstandigheden dwingen tot efficient omdenken en vooral snel en kordaat handelen nu het nog niet te laat is. Daarbij kan het zijn dat het zo onaanraakbare natuurnetwerk of de ecologische hoofdstructuur zonder veel poespas iets van die onaantastbaarheid moet inleveren bijvoorbeeld door de aanleg van ondergrondse waterbergingen van winterse neerslag of waterlopen. Water dat kan dienen als drinkplaatsen voor dieren, de instandhouding van bijzondere arealen natuur of voor de dagelijkse (nachtelijke) bevloeiing van parken en moestuinen. Want zonder water verdwijnt het gekoesterde natuurnetwerk net zo hard. Essentieel is ook het kijken naar boomsoorten die van huis uit klimaatbestendig zijn en tegen extreme droogte periodes opgewassen zijn.
Reden te meer om de op Kasteel Groeneveld op 7 maart j.l. gepresenteerde klimaatmaatregelen daadkrachtig en zonder dralen ter hand te nemen. Wellicht herinnert u zich dat onze stichting twee jaar geleden het initiatief nam om structureel onderzoek naar klimaatomstandigheden te gaan uitvoeren. Drie provincies (Zuid-Holland, Gelderland en Utrecht) haakten in samen met het Utrechts Landschap, de gemeente Zeist en vertegenwoordigers van de Federatie Particulier Grondbezit. Het project werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie van circa anderhalf miljoen euro uit de pot van de zogenaamde Erfgoed Deal van het Ministerie van OCW. Na die toekenning zijn vele partijen in deze drie provincies aan de slag gegaan en zijn bijzondere projecten gerealiseerd en zijn er in het denken over de aanpak van klimaatproblemen fikse (eerste) stappen gezet. Zo ontwikkelde bureau Fenicks een zogenaamde groen/blauwe monitor. Deze is bedoeld om water en groen op buitenplaatsen te monitoren zodat eigenaren maatregelen kunnen nemen als dat nog kan en mogelijk is. Watergebrek is en blijft hierbij het essentiële element dat nodig is. Alhoewel nog lang niet volmaakt, is dit een middel om meer en beter grip te gaan krijgen op wat zich nu werkelijk voltrekt in de natuur tijdens de droogtemaanden op buitenplaatsen.
Hoopvol was de reactie van de bij deze bijeenkomst aanwezige heemraden en gedeputeerden, die het probleem unaniem erkenden. Hopelijk zullen de nieuw aantredende bestuurders deze problematiek inzien en hoog op hun prioriteitenagenda plaatsen, want hier geldt het oude adagium zonder water, geen buitenplaats. Mijn pleidooi is vooral in te zetten hoe dan ook op noodzakelijk waterberging: opvangen in overvloedige periodes, vasthouden tot het moment waarop deze waardevolle hoeveelheid water efficiënt kan worden benut bij extreme droogteperiodes. Hartstochtelijk hoop ik dat snel, efficiënt en doortastend door allen die hierbij betrokken zijn zal worden gehandeld, want een plant, heester of boom kan slechts een keer sterven. Provincies, partners, stuurgroepleden, Jennemie Stoelhorst, Nanine Koolstra en Yvonne Molenaar, veel dank voor jullie grote inzet bij de uitvoering van dit omvangrijke programma.
Elders in deze nieuwsbrief een korte presentatie van onze nieuwe directeur Yvonne Molenaar die zich nader bij u voorstelt en per 1 april met enthousiasme de taken van Jennemie Stoelhorst zal overnemen. Allen wensen haar veel succes en zijn blij dat zij met haar ervaring en visie gaat bijdragen aan het vergroten van de zichtbaarheid van de vele prachtige kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen en hun onderlinge samenwerking gaat bevorderen.
Verder het een groot genoegen te kunnen melden dat landgoed Vollenhoven te De Bilt, landgoed De Oldenhof te Vollenhove, landgoed Grote Noordijk in Wilp en Stichting Utrechtse Kastelen zich bij het netwerk van sKBL hebben aangesloten. Wij heten deze bijzondere buitenplaatsen en organisatie van harte welkom in ons netwerk.
Alhoewel de lente nog altijd op zich laat wachten, zijn de onnoemlijk vele sneeuwklokjes de eerste ambassadeurs van het voorjaar. Bij die gelegenheid en dankzij een financiële bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds is een serie van drie podwalks uitgebracht die in de loop van de maand maart naar buiten komen. De eerste met de stinzenflora-expert Heilien Tonckens is reeds te beluisteren, terwijl die met Kees Beelaerts van Blokland op zijn Vreedenhorst vanaf 15 maart in de lucht komt en Rien de Vries, boswachter voor Staatsbosbeheer op Elswout in Overveen eind maart wordt gepubliceerd. Via onze website kunt u ze vinden en het is zonder meer de beste manier om in voorjaarsstemming te komen en een van onze mooie historische buitenplaatsen te gaan bezoeken. U bent er van harte welkom.
René W.Chr. Dessing, voorzitter sKBL.