Vijversburg

Tytsjerk/Tietjerk - Friesland

Vriend van sKBL

De Friese stadhouder Georg Schenk van Toutenburg (1480 -1540) legt in 1528 een nieuwe weg aan van Leeuwarden naar zijn buitenplaats Toutenburg, daar waar nu de woningen van de Stichting op Toutenburg staan. Later wordt nog een eenvoudig buitenhuis met een omgrachte tuin in de directe nabijheid opgetrokken, Vijversburg. Een naam die misschien wel doelt op de aanwezigheid van die omgrachting en het nabije Toutenburg. Of misschien is het een ‘burg’, ‘berg’, ‘hoogte’ in een waterpartij. In 1808 koopt de Leeuwarder koopman Age Binses Looxma (1773-1843) getrouwd met Anna Pieters (1776-?), deze buitenplaats. Hun dochter Baudina Looxma (1806 -1890) trouwt in 1828 met Nicolaas Ypeij (1794 -1869), arts te Leeuwarden. Met dit huwelijk komt naar men zegt het geld van de Looxma’s en het verstand van de Ypeij’s bijeen. Het echtpaar Ypeij-Looxma behoort het tot de rijkste en daarmee voornaamste personen van Friesland. Na de dood van vader Age gaat het echtpaar op Vijversburg wonen en gestaag groeit dit uit tot de buitenplaats zoals we die vandaag de dag nog kennen. In etappes wordt het huis vergroot, de status van het echtpaar Ypeij-Looxma vraagt hier als het ware om. En met de verbouwing van 1862 komt een majestueus groot huis tot stand. Ook de geometrische tuin moet vanzelfsprekend op de schop. De tuinarchitecten Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851) en ook vader Lambertus (1807-1854) en zoon Gerrit Vlaskamp (1834 -1906) brengen in stappen een park in landschapsstijl tot stand. Naast de activiteiten met betrekking tot de buitenplaats werpt Ypeij zich ook op het verwerven van gronden in de omgeving, op het in cultuur brengen van de heidevelden, laat hij boerderijen bouwen, doet hij aan werkverschaffing en betaalt hij voor scholen en kerken. Na de dood van Nicolaas in 1869 wonen moeder en zoon Age Looxma Ypeij (1833-1892) tezamen op Vijversburg of Bos van Ypey zoals het ook wordt genoemd. Age gebruikt zijn enorme rijkdom o.a. om een van de grootste porseleinverzamelingen van Nederland aan te leggen, maar moeder en zoon doen ook heel veel in de sfeer van armenzorg e.d. In 1890 overlijdt Baudina en in 1892 de ongetrouwd gebleven Age. Bij testament wordt de Stichting op Toutenburg opgericht, ‘Tot aandenken aan mijne moeder’. Deze stichting laat het ‘Huis met twintig kamertjes’ bouwen, om twintig van de meest behoeftige echtparen uit de nabijgelegen dorpen Tytsjerk, Ryptsjerk en Hurdegaryp onder te brengen. Ook draagt de stichting sinds de oprichting zorg voor de buitenplaats. Uit kostenoverweging laat men de helft van het hoofdhuis afbreken en de buitenplaats wordt voor het publiek opengesteld. Nog steeds is het een prachtig park waar alles ‘beweegt’. In het horizontale vlak door de belijning van de slingerpaden en de golvende oeverlijnen van de vijvers en watergangen, en in het verticale vlak door de golving die ontstaat door de geringe maar uiterst effectieve accidentatie. Verder wordt het park opgesierd door allerlei tuinsieraden: een driewegbrug, een grot met onderaardse gang, een theekoepel, een volière, een kluizenaarshut met aan weerszijden een lage gang of hondenhok, met aan het einde een geschilderd kluizenaarsportret.