Provinciaal beleid inzake kastelen, (historische) buitenplaatsen en landgoederen (KBL)
Door Rob Berends
In de eerste maanden van 2015 inventariseerde sKBL het beleid van de afzonderlijke provincies inzake KBL. sKBL deed dit onderzoek omdat de landelijke overheid ruimtelijke ordening en beleid ten aanzien van KBL vrijwel volledig delegeerde naar de twaalf provincies. Tevens is per provincie geïnventariseerd wie er een rol spelen bij de instandhouding van KBL en hoe zij dit uitvoeren. Dit overzicht treft u per provincie aan op onze website onder de kop Provincies. Dit artikel biedt een samenvatting op hoofdpunten van dit (uiteenlopende) beleid en laat zien hoe iedere provincie eigen accenten legt. Van de provincies Limburg en Flevoland ontbreekt informatie omdat Limburg in dit najaar met nieuwe beleidsplannen komt en Flevoland nauwelijks cultuurgroen erfgoed bezit. Provinciaal KBL-beleid richt zich vaak op zowel ruimtelijke kwaliteit (natuur/landschap/waterwegen) als op met dit specifieke erfgoed samenhangende culturele en historisch aspecten. Ook spelen recreatieve en toeristische afwegingen mee. In dit overzicht maken wij onderscheid in (algemene) beleidsprogramma’s waarin KBL meeliften en in beleid dat specifiek op instandhouding van KBL is gericht. Met ons onderzoek is inzichtelijker gemaakt waartoe de decentralisatie voor KLB leidt. Van alle provincies hebben Drenthe en Zeeland geen nader beleid voor KBL geformuleerd.
KBL en algemene beleidsprogramma’s
Herbestemming
In Brabant is herbestemming van het vele religieus erfgoed dé opgave voor het provinciebestuur. Om dit te stimuleren is het beleidsprogramma De Erfgoedfabriek ontwikkeld. KBL spelen hierin een rol omdat meerdere KBL ooit dienst deden als klooster of seminarie.
Beleving, toerisme en innovatie
In Noord-Holland faciliteert de provincie voor het tweede achtereenvolgende jaar het project Buitenplaatsen in Beeld. De uitvoeringsorganisatie Cultuurcompagnie Noord-Holland voert dit project in Kennemerland uit. Een en ander past in het beleidsprogramma Regionaal Beeldverhaal en is erop gericht om de uiteenlopende gebiedsidentiteiten te benadrukken en te revitaliseren. Hiervoor richt men zich op:
- netwerkvorming van eigenaren, ondernemers, gemeenten en groenpartijen,
- productontwikkeling,
- programmering en
- communicatie en PR.
In Zuid-Holland wordt de beleving van KBL versterkt in de erfgoedlijn Landgoederenzone, die van Monster tot Hillegom loopt. De Landgoederenzone is één van de zeven provinciale erfgoedlijnen. Per lijn zijn betrokken partijen in een zogeheten erfgoedtafel verenigd en samen formuleert en realiseert men ambities en projecten. Dit kunnen restauraties zijn, marketingacties, publicaties, publieksevenementen, etc. De provincie draagt, vaak samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds ZH, bij aan de financiering van dergelijke projecten. Het stimuleren van toerisme is in veel provincies belangrijk.
Meerdere provincies financieren het digitaal ontsluiten van erfgoedverhalen waaronder die van KBL: www.AnnoDrenthe.nu, www.mijngelderland.nl, www.deverhalenvangroningen.nl, www.oneindignoordholland.nl, www.UtrechtAltijd.nl, www.zeeuwseankers.nl en www.landgoedenbuitenplaats-zh.nl.
Verder subsidieert de Provincie Groningen binnen haar cultuurbeleid jaarlijks de vier belangrijkste borgen van de provincie.
Specifiek beleid voor KBL
In provincies met meerdere aaneengesloten, omvangrijke landgoedbiotopen zijn specifieke beleidsprogramma’s opgezet om vooral onderzoek te doen naar en de dialoog te ontwikkelen met eigenaren met als doel de exploitatie van KBL te verbeteren.
Zo heeft men in Friesland het Herstelprogramma Landgoederenlandschap Beetsterzwaag opgezet. Eigenaren, bewoners, ondernemers en overheden onderzoeken samen hoe KBL beter te exploiteren zijn in het besef dat de KBL vaak wel inkomsten generen in de regio maar niet of nauwelijks tot nut van de eigenaren zijn.
In Overijssel bestaat de Agenda Landgoederen waarin onderzoek wordt verricht naar gewenste aanpassingen in regelgeving en kansen voor herbestemming. Daarnaast opereert een landgoederenconsulent en worden regelmatig workshops en symposia georganiseerd.
In Utrecht komen drie thema’s ten uitvoer in de Uitvoeringsagenda Historische Buitenplaatsens. Bij ruimtelijke kwaliteit worden handreikingen voor herbestemming en nieuwbouw gemaakt en is er één aanspreekpunt voor KBL-eigenaren. Bij restauratie en behoud gaat het vooral om historisch groen dat steeds meer buiten monumentenregelingen valt. Publieksbereik wordt vergroot door een digitaal buitenplaatsenportaal met activiteitenprogramma’s.
In Gelderland geeft het beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed 2013-2016 KBL met een monumentenstatus voorrang en investeert de provincie actief in instandhouding en ontwikkeling. Niet alleen restauratie, herbestemming en herstel van tuinen en parken is hier aan de orde maar ook de vorming van netwerken en innovatie. Voor dit laatste onderwerp bestaat zelfs een op KBL gericht deelprogramma:’duurzamelandgoederen‘ waarin zowel ‘monumentale energietransitie’ als versterking van monumentaal groen centraal staan.
Effecten van beleid: evaluaties in aantocht; nieuwe Omgevingsvisies; evaluatie besluitvorming
Deze landelijke inventarisatie van het provinciaal KBL-beleid betreft ambities en uitvoeringsplannen. Daarbij rijst de vraag: hoe effectief zijn ze geweest? Aangezien de gebruikelijke vierjarige beleidscycli van de meeste provincies nu of spoedig aflopen, zullen beleidsevaluaties inzicht moeten geven in de concrete werking en effectiviteit van alle uitgevoerde plannen. Die uitkomsten vormen vaak de basis voor een hernieuwde visie op de komende vier jaren provinciaal beleid. sKBL volgt deze evaluaties, gaat ze inventariseren en zal ze met u delen. Voorts dwingt de nieuwe Omgevingswet alle provinciebesturen om een omgevingsvisie te maken. Hierin staan de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, beheer, bescherming en behoud van het grondgebied en de hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid. KBL verdienen hierin op basis van het nu gevoerde beleid zonder meer een plek.
Tot slot: dagelijks nemen provinciebesturen besluiten over door derden aangevraagde wijzigingen in de fysieke ruimte. Hoe worden de geformuleerde principes van het huidige provinciale beleid toegepast bij KBL? Antwoorden op deze vraag leiden ook tot juiste beeldvorming inzake het provinciaal beleid rond KBL en is nauwelijks landelijk onderzocht. sKBL zal deze ontwikkelingen volgen en nodigt u uit hier relevante bijdragen aan te leveren.
Lees meer over de HollandCity aanpak van NBTC en verschillende provincies.