‘In de zomer van 2018 hadden wij in ons land te maken met een langdurige droogte. Wat betekende die droogte nu precies voor KBL, zo vroegen wij ons af en wij besloten om onze achterban hierover te bevragen. Er is toen een beknopte enquête rondgezonden waarin is gevraagd wat eigenaren van KBL merken van de aanhoudende droogte. Wat zijn hun zorgen en tegen welke problemen lopen zij aan?
Al snel kregen wij reacties terug. Daarin meldden eigenaren dat zij hun gazons en rododendrons zagen verdrogen. Ook het bewateren bleek een groot probleem. Met tuinslangen, gieters en veel kunst- en vliegwerk probeerde men te redden wat er te redden viel. In 2019 herhaalden wij dit onderzoek. Ook in dat jaar had ons land te maken met extreem hoge temperaturen. Toen schreven eigenaren ons dat zij de vitaliteit van hun bomenbestand hard achteruit zagen gaan. Vooral beuken, eiken en naaldbomen hadden van de warmte te leiden. De zorgen over de gevolgen van de klimaatveranderingen voor het monumentale groen maar ook voor de gebouwde monumenten namen toe, bij eigenaren en bij sKBL. We zagen hoe de waterstand in beken en vijvers daalden en hoe het groen aan vitaliteit inboette.
Kennis ontwikkelen én delen
De enquête-uitkomsten kregen telkens veel media aandacht. Dat was positief, maar daarmee was het probleem natuurlijk niet opgelost. De vraag leefde wat sKBL kan doen om te helpen ons prachtige monumentale erfgoed meer klimaatbestendig te maken. We wilden meer doen dan alleen signaleren. Wat te doen? Het antwoord lag eigenlijk voor de hand: kennis ontwikkelen en delen. Dat is een belangrijk doel van sKBL. Dit sluit bovendien goed aan bij de behoefte van onze achterban. Men is op zoek naar (meer) kennis hoe om te gaan met klimaatveranderingen. Zo ontstond het idee een kennisprogramma op te stellen, waarbij het ontwikkelen en delen van kennis om KBL meer klimaatbestendig te maken, centraal staan.
In de periode dat wij nadachten over een concrete invulling van zo’n programma, kwam informatie over de Erfgoed Deal langs. De Erfgoed Deal is een samenwerkingsverband tussen de rijksoverheid, gemeenten, provincies en maatschappelijke organisaties die actief zijn in de ruimtelijke ordening en erfgoedzorg. Erfgoed Deal wil erfgoed inzetten, onder andere bij klimaatadaptatie. Jaarlijks is er geld beschikbaar voor initiatieven met dat doel. Ik ben gaan praten met Erfgoed Deal. Daar vertelde men mij dat andere partijen, provincies en gemeenten, ook aan het nadenken waren over deze problematiek. Was samenwerking misschien mogelijk?
Samenwerking met veel partijen
Natuurlijk was samenwerking mogelijk. sKBL heeft immers al vanaf het Themajaar voor de Historische Buitenplaatsen 2012 met meerdere provincies een goede samenwerking. Daarbij komt nog dat het verhaal van de KBL niet gebonden is aan gemeente- of provinciegrenzen. Ik ben met diverse partijen contact gaan zoeken en begon met de provincie Utrecht. Al snel sloten de provincies Zuid-Holland en Gelderland zich ook aan. Ook het Utrechts Landschap en de gemeente Zeist, om er een paar te noemen, werden enthousiaste en betrokken partners. Dat gezamenlijk optrekken had een geweldig vliegwieleffect. Binnen korte tijd konden wij een inspirerend kennisprogramma samenstellen.
De specifieke rol van sKBL
Binnen het kennisprogramma is sKBL trekker en penvoerder. Namens alle betrokken partijen heeft onze stichting de aanvraag ingediend bij de Erfgoed Deal, die dit jaar in totaal zestien projecten binnenkreeg. Hiervan zijn zes projecten gehonoreerd, waaronder ook ons kennisprogramma. Het werd geprezen vanwege de goede duiding van de urgentie en maatschappelijke relevantie, de samenwerking met veel partijen en de interprovinciale aanpak. Daar ben ik natuurlijk heel trots op. Voor de uitvoering van het kennisprogramma hebben we een bedrag van ruim 1,6 miljoen euro ontvangen. Dit bedrag is overigens geen vrij te besteden budget. Het is volledig gelabeld. Van het totale bedrag gaat 1,1 miljoen euro naar het project Zeisterbos. Hierover is in deze nieuwsbrief een apart artikel te lezen. sKBL ontvangt een half miljoen euro om de verschillende kennisonderdelen van het programma met elkaar te verbinden. Het is onze taak om er voor te zorgen dat kennis wordt ontwikkeld en vooral ook gedeeld. Dat is de rode draad en concreet betekent dit dat sKBL verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van onder andere een digitale monitor, een klimaatstresstest en een digitale leeromgeving. Via die digitale monitor (zie hiervoor een apart artikel in deze nieuwsbrief) willen we grip krijgen op de aard en omvang van het probleem en de klimaatproblematiek zowel kwantitatief als kwalitatief onderbouwen. Met de monitor weten we straks hoe het zit bij verschillende KBL. Zijn de problemen in Gelderland hetzelfde als in Limburg en hoe zit het precies in Friesland? Daar weten we nog onvoldoende van.
Concrete handreikingen voor KBL-eigenaren
De digitale monitor is voor KBL-eigenaren erg interessant. Met zo’n monitor kun je inzicht krijgen hoe een landgoed ervoor straat in relatie met haar klimaatbestendigheid. Ook geeft het knelpunten aan. Vervolgens kan men beter bepalen welke maatregelen nodig en effectief zijn. Uiteindelijk is het de bedoeling om deze monitor landelijk uit te rollen. Dan kunnen geografische en regionale ontwikkelingen in kaart worden gebracht en gestaafd met data.
Op basis van de digitale monitor gaan we een model-klimaatstresstest voor erfgoed ontwikkelen (zie apart artikel in deze nieuwsbrief). Er komt bovendien ook een stroomschema en stappenplan. Beide producten kunnen eigenaren helpen om beter inzichtelijk te krijgen wat de huidige situatie is en welke stappen zij kunnen nemen om tot verbetering te komen. Het stelt eigenaren in staat maatwerk te leveren, toegespitst op hun situatie.
Alle kennis die het programma oplevert, wordt via een digitale leeromgeving op de sKBL website toegankelijk gemaakt. Op de website kan men straks de diverse projecten volgen en is er actuele informatie te vinden. Op die manier gaan wij telkens kennis delen. De planning is dat deze digitale leeromgeving in het voorjaar van 2021 actief beschikbaar is.
Een laatste aspect van het kennisprogramma dat ik graag noem, is het realiseren van meer oog voor het belang van erfgoed bij mensen die belangrijke beslissingen nemen over klimaat, waterbeheer, natuurbehoud, etc. Het is noodzakelijk dat bij hun besluitvorming óók het belang van erfgoed meeweegt. Belangrijk is dat er meer aandacht komt voor elkaars belangen en knelpunten en daarbij leren elkaars taal te spreken. Daarbij kunnen wij laten zien dat ons erfgoed kansen biedt om klimaatproblemen op te lossen en als inspiratiebron kan dienen. We moeten het echt samen doen. In dat kader ben ik zeer geïnteresseerd in uw ervaringen. Heeft u al maatregelen genomen of bent u plannen aan het maken? Waren er maatregelen succesvol of juist niet? Laat het mij weten via mijn emailadres jstoelhorst@skbl.nl !
Jennemie Stoelhorst, directeur sKBL