Jachtslot Mookerheide

Auteur Mascha van Damme
Adviseur (gebouwd) Erfgoed bij Natuurmonumenten

Natuurmonumenten is een vereniging met inmiddels ruim 750.000 leden en honderden natuurgebieden met ruim 3.000 gebouwen in beheer of bezit. Daartoe behoren 45 landgoederen, parken en tuinen, 36 kastelen en landhuizen en daarnaast nog vele bijgebouwen en ander gebouwd erfgoed. Een vergelijking met de National Trust in Groot-Brittannië ligt voor de hand en gaat voor natuurbeheer en het soort bezit misschien grotendeels op. Maar wat openstelling van het erfgoed betreft ligt dat toch anders. Koetshuizen van buitenplaatsen zijn hier niet ingericht als ticketoffice en de stalgebouwen niet als tearoom. Wel staat het beleven van ons erfgoed voorop, dus proberen we dat zo goed mogelijk, vaak ook gratis, toegankelijk te maken, op verschillende manieren en met de inzet van vele vrijwilligers. 

Veel erfgoed is relatief eenvoudig te ontsluiten, denk aan de parken, tuinen, forten, sluizen, bruggen en molens of zelfs het unieke Waterloopbos in de Noordoostpolder. Daarbij al dan niet geholpen door een ondernemer of uitbater die het erfgoed huurt of beheert. Soms zijn op afgelegen plekken verrassende pareltjes toegankelijk. Zo is in de Staringkoepel, een historische theekoepel uit 1850 bij Lochem in de Achterhoek, een kleine tentoonstelling ingericht over de opdrachtgeefster Constantia, de jongste dochter van dichter A.C.W. Staring. Op de verdieping dronk zij thee met haar vriendinnen. Bezoekers kunnen hier, net als Constantia, van het uitzicht over het riviertje de Berkel genieten. De koepel is gratis te bezoeken en te bereiken via een voetveer over de Berkel, waarmee je jezelf naar de overkant kunt trekken. Vrijwilligers zorgen dat de deuren openstaan en de boswachter houdt een oogje in het zeil. 

Slapen op erfgoedlocaties

Niet gratis, maar wel bijzonder zijn de vakantiewoningen die verhuurd worden via Buitenleven. Ze bieden bezoekers de kans om te overnachten op waardevolle erfgoedlocaties midden in de natuur, zoals in het atelier in Amsterdamse School Stijl van Henriette Roland Holst op haar landgoed Oude Buisse Heide, in een appartement van landhuis Oud Groevenbeek of kasteel Hackfort of in een afgelegen boerderij op de zandgronden van landgoed Eerde. 

Sinds 1985 is Natuurmonumenten eigenaar van landgoed en jachtslot Mookerheide. Het bijzondere interieur van het jachtslot was zelden in volle pracht te bewonderen, ook al heeft het jarenlang dienst gedaan als hotel. Delen van het interieur waren verwijderd en technische fouten uit de bouwtijd waren de oorzaak van grote ingrepen, die pracht uit de begintijd aan het oog onttrokken. De afgelopen jaren is het jachtslot gerestaureerd en het omringende landgoed met moestuin en kassencomplex in volle glorie hersteld.

Kleurrijke blikvanger

In zijn plannen voor de stichting van een landgoed op de Mookerheide spaarde Jan Jacob Luden van meet af aan een centrale plek uit voor een landhuis. In 1901 vertrouwde Luden de opdracht voor het ontwerp van een jachtslot toe aan de Nijmeegse architect Oscar Leeuw (1866-1944) en zijn oudere broer, beeldhouwer en kunstenaar Henri Leeuw (1861-1918). Niet gehinderd door enige budgettaire beperkingen, Luden erfde op jonge leeftijd een fortuin, schiepen de broers Leeuw een ‘Gesamtkunstwerk’, waarbij de architectuur en het interieur onlosmakelijk en tot in het kleinste detail met elkaar verbonden zijn. Van de geel geglazuurde pannen op het dak tot het inlegwerk met paarlemoer van de inbouwkasten. 

Het werd een uitbundig Jugendstil parel met pauwenstaarten van gekleurd tegelmozaïek op de zachtroze gevels en een groen geoxideerde koperen koepel. De bovenste verdieping was ingericht als uitkijktoren met een weergaloos uitzicht over de jonge bossen rondom. Het jachtslot was door zijn verhoogde ligging letterlijk de blikvanger van het landgoed. Alle decoratieve elementen die het gebouw ooit sierden zijn tijdens de restauratie weer teruggebracht. Dat betekende onder meer het verwijderen van de later aangebrachte, witte pleisterlaag, het opnieuw laten maken van duizenden mozaïektegeltjes en het herstellen van de gele rolluiken. 

Overweldigend interieur

Het decoratieve interieur in jugendstil is tamelijk uniek voor Nederland. Het overweldigende interieur sloot naadloos aan bij de opzichtige en kleurrijke architectuur. Het gebruik van glas-in-lood, dat zo kenmerkend is voor de Jugendstil, is in vrijwel alle vertrekken te bewonderen, ook op de verdieping. De prachtige patronen en kleuren van de bovenlichten zijn in elk vertrek anders. Blikvanger in de hal boven de imposante bordestrap is een enorm gebrandschilderd raam waarop de Hubertuslegende staat afgebeeld, schutspatroon van de jagers. Het glas-in-lood is gerepareerd en schoongemaakt. 

Naast het St. Hubertusraam zijn vooral ramen van de badkamer in diepe blauw- en groentinten bijzonder. 

Het fraai beschilderde stucplafond van de hal is versierd met tekens van de dierenriem tussen planeten, sterren en astrologische symbolen. Het betreft een groot aantal sjabloonschilderingen, waarschijnlijk aangevuld met handgeschilderde accenten en meer organisch gevormde decoraties. Sommige schilderingen zijn op textiel aangebracht, opgelicht met (blad)goud en oorspronkelijk ook door elektrische lampjes. Deze zijn met de hand en het gebruik van wattenstaafjes zorgvuldig gereinigd. 

De rest van de hal is afwerkt met eikenhout. De lambriseringen en deuromlijstingen van de centrale hal neigen meer naar art deco. Het gestileerde houtsnijwerk van de trappartij is opgeluisterd met adelaars en griffioenen. Tijdens de restauratie is zo veel mogelijk van het houtwerk behouden. Het meeste hout had vooral te leiden gehad door verkeerd onderhoud en is voorzichtig schoongemaakt. Grote verrassing bij het verwijderen van de vele lagen boenwas en vuil waren de minutieuze en kleurrijke details in (blad)goud, wit, rood en blauw. Zo bleken de fabeldieren op de trapbalusters wenkbrauwen te hebben en gekleurde tenen. 

Eten in stijl

Anders dan bij de National Trust, waar in elke uithoek dezelfde scone verkrijgbaar is, baat Natuurmonumenten de horeca in haar gebouwen niet zelf uit. We werken het liefst samen lokale partners met een eigen, maar bij de Vereniging en het erfgoed passende touch. Op Mookerheide is het stijlvolle restaurant van een Nijmeegse ondernemers ondergebracht in de vleugel met de voormalige, en later stevig verbouwde dienstgebouwen. De stijlkamers in het eigenlijke jachtslot zijn voor speciale gelegenheden in gebruik en met rondleidingen te bezichtigen.