mei 2024
Sterre ter Beek
In november 2012 brachten René Dessing en Jan Holwerda de Nationale Gids Historische Buitenplaatsen uit. Daarmee verscheen voor het eerst een nationaal overzicht van alle complex historische buitenplaatsen in ons land. Deze gids verscheen tijdens het Jaar van de Historische Buitenplaats. Twee jaar later, in 2014, volgde de oprichting van sKBL. De stichting voor Kastelen, historische Buitenplaatsen en Landgoederen kreeg onder andere een website die als extensie en verdieping van de gids diende, daartoe ondersteunt door het Cultuurfonds. De Nationale Gids samen met de website van sKBL geven veel informatie (waaronder ook praktische) betreffende onze kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen. Zowel op de site als in de Gids zijn steeds teksten te vinden die iets van de geschiedenis van de KBL toelichten. Zo is er een afbeelding opgenomen en de adresgegevens. Meestal wordt de geschiedenis van een KBL benadert vanuit een verklaring van de naam.
In 2024 en 12 jaar na de eerste uitgave, werken René Dessing en Jan Holwerda weer samen aan een herziene Nationale Gids. Deze uitgave markeert tegelijk het tienjarig bestaan van sKBL. Over hun werk vertelt Jan Holwerda in dit korte interview wat meer.
Jan Holwerda is eigenaar van bureau Groen Verleden. Onderdeel van zijn werk is onderzoek naar de ontwikkelingsgeschiedenis van groen erfgoed (KBL). Met Klaas de Boer geeft hij advies in het groene erfgoed, o.a. in de vorm van herstel- en beheerplannen, en geven zij ondersteuning bij het aanvragen van subsidies voor onderhoud en herstel. Vanuit passie en interesse verricht Jan graag groen-historisch onderzoek. Juist vanwege die passie vonden René en Jan elkaar in 2010. Jan stond op het punt om een carrièreswitch te maken en begon in dat jaar zijn eigen bedrijf. Daarmee was er toen ook ruimte en tijd voor dit arbeidsintensieve project. Vanwege het volledig ontbreken van een samenhangend overzicht van Nederlandse historische buitenplaatsen, speelde René met het idee voor de uitgave van een gids waarin deze te vinden zouden zijn. Dat was ook van belang voor het toen aanstaande Jaar van de Historische Buitenplaats (2012). Omdat de opzet van dat jaar voor hem zeer veeleisend was, zocht hij een geschikte partner en coauteur voor het samenstellen van die gids en vond deze in Jan Holwerda.
Wat is nu precies een historische buitenplaats en waarom telt deze gids er 551 terwijl Nederland zoveel meer landgoederen en monumentale buitenhuizen kent? Welke KBL op te nemen vroegen Jan en René zich ook af toen zij met hun werk begonnen. “Wij zijn uitgegaan van het Rijksmonumentenregister. Daarin hebben we gezocht naar KBL waar zowel huis of kasteel en tuin en/of park rijks monumentaal beschermd zijn. Met eventuele andere monumenten in het terrein vallen deze tezamen onder één complexmonumentnummer, en betreft het een zogenaamd complex historische buitenplaats. Daarmee kwamen we op een totaal van 551.” De auteurs kozen ervoor zich tot deze lijst te beperken. Eén uitzondering werd gemaakt, voor Paleis Het Loo te Apeldoorn. Kasteel Het Oude Loo en Paleis Het Loo zijn wel beschermd, maar tuin en park zijn dat niet. Maar met de reconstructie van de tuin achter het paleis, het lanenstelsel ervoor en het landschappelijke park er omheen is sprake van een iconisch stuk groen erfgoed dat iedereen kent, en daarom is Het Loo toch opgenomen.
Ook voor deze herziene uitgave, die van een inleiding door Yme Kuiper zal worden voorzien, gaan de auteurs uit van de eerdere lijst van 551 objecten. Een reden is dat dit meestal toch KBL zijn die min of meer gaaf door de geschiedenis heen zijn gekomen. Uitdrukkelijk stellen zij dat zij niet als rechters oordelen over een status maar vooral kijken naar de historische waarde en betekenis van een ensemble. De lijst wordt wel opnieuw nagelopen, enkele KBLs zijn na rijks monumentale ‘bijbescherming’ toe te voegen als complex historische buitenplaats. De buitenplaats Olterterp te Beetsterzwaag is voorbeeld.
Wat maakt de herziene uitgave van 2024 anders dan de eerste druk uit 2012 en hoe werken jullie deze keer samen? “De eerste keer hebben René en ik alle provincies waarin ze liggen eerlijk verdeeld om ze vervolgens te kunnen beschrijven. Bij de samenstelling van deze uitgave draaien wij dit om. Nu herziet René het deel wat ik in 2012 schreef en doe ik de provincies die René destijds aan werkte. Zo ontdek ik ook deze keer historische buitenplaatsen die ik minder goed of niet ken; dat nu maakt het werk opnieuw weer interessant. Ook merken we nu weer in elkaars werkwijze en woordkeuzes, hoe ieder van ons vanuit een eigen perspectief of interesse naar buitenplaatsen kijkt en erover schrijft. Feitelijk zouden wij telkens wel twee stukjes bij een historische buitenplaats kunnen schrijven. René is kunsthistoricus waardoor hij andere accenten legt, dan ik dat doe met mijn groene erfgoed kennis en interesse. Anders gezegd staat René meer in het huis en ik meer in het park. Precies dit zorgt voor een boeiende en vruchtbare samenwerking. Ook is nu het moment om correcties door te voeren en zijn we 10 jaar verder op het vlak van kennisontwikkeling, als vakgebied maar zeker ook persoonlijk!”
Interessant is trouwens te zien wat er in de afgelopen twaalf jaar allemaal gebeurd is. Op veel huizen is verbouwd, heeft men een website ingericht, zijn de functies veranderd, heeft men parken gerevitaliseerd en is een buitenplaats nu zelfs als asielzoekerscentrum in gebruik. Verheugend is wel dat meer eigenaren de moeite hebben genomen om hun buiten digitaal te presenteren waarmee ze tegelijk ook beter ontsloten en gekend worden. Dat is pure winst. Verder komen er ook nieuwere of actuelere foto’s van de buitenplaatsen die in de gids zijn opgenomen. Leuk is dat de uitgever Stichting Uitgeverij Noord-Holland ook nu de uitgave verzorgt. Bovendien dragen meerdere fondsen bij aan de totstandkoming van deze gids, die daarmee (vooralsnog) betaalbaar blijft.
De nieuwe Nationale Gids Historische Buitenplaatsen zal op 22 november 2024 tijdens een feestelijk jubileumsymposium worden gepresenteerd en dat doen we natuurlijk op Huis Landfort te Megchelen waar sKBL zijn thuisbasis heeft.
bent u geïnteresseerd in een exemplaar waarvan de prijs waarschijnlijk rond de € 25,- zal liggen, mail dan uw belangstelling naar info@skbl.nl zodat wij u kunnen informeren.