OUD ZUILEN – Op Slot Zuylen vond 5 oktober jl. de themadag Gedenkwaardig Erfgoed op Buitenplaatsen plaats, in samenwerking met Terebinth, stichting voor Funerair Erfgoed. De locatie was met reden gekozen. Slot Zuylen was in 1782 één van de eerste KBL met een eigen buitenbegraafplaats en grafmonument voor de familie. Het funeraire erfgoed op KBL blijft nog vaak onderbelicht. In het welkomstwoord breekt sKBL directeur Yvonne Molenaar – samen met Bartho Hendriksen van Stichting Terebinth – daarom een lans om ook dit type erfgoed op KBL een beschermende status toe te kennen, zoals ook voor hoofd- en bijgebouwen en historische tuinen en parken.
Tijdens het ochtendprogramma op deze aangename herfstdag kregen de ruim 40 aanwezigen in het pittoreske koetshuis drie interessante voordrachten die vanuit verschillende invalshoek het thema belichten.
- Cultuurhistoricus Wim Cappers, die sinds 1981 onderzoek verricht naar de geschiedenis van de dood in Nederland, schetste de geschiedenis van de funeraire cultuur op landgoederen. Het begraven op landgoederen is overgekomen uit Frankrijk ten tijde van de Verlichting. Het ideaalbeeld om te worden begraven in de natuur in plaats van in of rondom de kerk raakte in de loop van de 18de eeuw in zwang. Na Frankrijk waaide deze stroming over naar Duitsland, en uiteindelijk ook naar Nederland. De traditie in Nederland om in de kerk begraven te worden, werd in 1810 verboden door Napoleon omwille van hygiënische redenen en definitief bekrachtigd in 1829 door Willem I. Dit betekende de opkomst van enerzijds openbare begraafplaatsen en anderzijds van particuliere graven en laatste rustplaatsen op landgoederen en buitenplaatsen. Bekende voorbeelden van funerair erfgoed op KBL zijn onder andere te vinden bij Slot Zuylen, Huis Doorn (Doorn), kasteel Biljoen (Velp), Martenastate (Koarnjum), kasteel Amerongen (Amerongen) en paleis Soestdijk (Baarn).
- Bert Speulman, mededirecteur van Natuurbegraafplaatsen van Waarde, ging in de tweede voordracht in ging in op een eigentijdse exploitatie van het landgoed: de ontwikkeling van natuurbegraafplaatsen op KBL als onderdeel van natuurontwikkeling, -beheer en -behoud. Bij natuurbegraafplaatsen wordt alleen gebruikgemaakt van natuurlijk materiaal dat na verloop van tijd in de natuur wordt opgenomen. Er vindt geen onderhoud aan het graf plaats. Deze vorm van begraven wordt steeds populairder, mede om het nageslacht financieel te ontzorgen en om de flora en fauna te beschermen. Op dit moment is op landgoed Prattenburg in Rhenen de aanleg van een natuurbegraafplaats in ontwikkeling.
- Juwelenexpert en -taxateur Anita Veenendaal, sprak in de derde voordracht over de emotionele en cultuurhistorische waarde van rouwjuwelen in relatie tot de adellijke rouwetiquette en de betekenis van de sentimental jewellery in de collectie van Slot Zuylen. Aan de hand van de tijdlijn van Slot Zuylen beschreef zij cultuurhistorie van rouwjuwelen. In de vroege middeleeuwen ten tijde van de bouw van het slot waren rouwjuwelen vooral voor de adel en waren de kleuren goud, zilver en paars gangbaar. Aan veel edelmetalen, zoals diamanten, saffieren en robijnen werd een eigenschap toegekend. Rouwsieraden dienden vooral ter bescherming van de drager tegen de dood. In de loop van de 17de eeuw – analoog aan de tijd dat de familie van Van Tuyl van Serooskerken het slot ging bewonen – raken memento mori juwelen en een meer opvallende rouwdracht in zwang. Vanaf 1861 wordt de rouwetiquette voor de adel vooral bepaald door Queen Victoria, die na het overlijden van Prins Albert bijna 40 jaar in het zwart gekleed gaat. De sieraden bevatten meer herinneringen en verwijzingen naar de overledene. Kenmerkend voor de ´Victoriaanse tijd´ is dat de sieraden niet mogen blinken; het materiaal git – met de diepe zwarte doffe kleur – wordt veel toegepast.
Familiebegraafplaats
Het middagprogramma bestond uit een bezoek aan de bijzondere buitenbegraafplaats Oud-Zuilen, die in 1782 door Willem René van Tuyll van Serooskerken, heer van Zuilen en Westbroek (broer van Belle van Zuylen) (1740-1805) is aangelegd. Hij was een funerair pionier en samen met zijn vrouw een van de eersten in Nederland die brak met de traditie van het begraven in de kerk. Op deze buitenbegraafplaats gaf Willem Bunjes, nazaat van de familie van moederskant, een persoonlijke toelichting bij de familiegraven en het grafmonument van de Van Tuyll van Serooskerkens. Twee bevlogen gidsen van Stichting Begraafplaats Oud-Zuilen toonden hoe deze begraafplaats met de tijd is meegaan. Zo is naast de begraafplaats sinds 2022 een nieuw deel in ontwikkeling waar natuurlijk kan worden begraven.
Rouwjuwelen
Speciaal voor deze themadag werden de rouwjuwelen van Slot Zuylen op zaal tentoongesteld. Kenmerkend voor deze collectie zijn met name de sieraden van zwart matglas. Het thema ´rouw´ zie je ook terugkomen in de portretten die op het slot hangen. Naast de kleur zwart worden er ook witte parels gedragen. Ten tijde van rouw was het gangbaar om op het slot alle spiegels en portretten af te dekken met zwarte doeken: niets mocht glimmen of opvallen.
Na een rondleiding door de fraaie vertrekken van het slot werd de welgeslaagde themadag afgesloten met een netwerkborrel in het koetshuis.