Herbestemming en verduurzaming van uw monument

Door Arthur Jansen, rentmeester bij Klement Rentmeesters

Erfgoedbezitters geven graag vorm aan de toekomst van ons historisch erfgoed en van monumentenzorg in het algemeen. Het kan voor eigenaren van erfgoed een flinke uitdaging zijn om nieuwe economische dragers en bestemmingen te vinden, die bijdragen aan een verantwoorde financiële exploitatie. Bij kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in het bijzonder is dit het geval. Vaak is er niet enkel sprake van een landschappelijke en architectonische eenheid, maar ook van een economische eenheid. Diverse thema’s op bijvoorbeeld een landgoed hangen met elkaar samen en kunnen niet los van elkaar worden gezien. Het is belangrijk om gebouwen op een buitenplaats of landgoed in een brede ruimtelijke context te plaatsen, zodat ze gezamenlijk als eenheid herkenbaar blijven. Buitenplaatsen en landgoederen zijn veelal nog onaangetast en daarmee erg bijzonder en van hoge waarde. Het is dan ook belangrijk om de kernwaarden van het landgoed of de buitenplaats te onderzoeken en centraal te laten staan bij toekomstige exploitatiemogelijkheden van de afzonderlijke gebouwen. Het helpt dan om een landgoedvisie te hebben die integraal kan worden vertaald naar een passende herbestemming.

Kasteel Genbroek te Beek (Limburg)

Herbestemming
Herbestemming valt te definiëren als het geven van een nieuwe, duurzame functie aan een bestaand (historisch) gebouw, waarbij de identiteit van het gebouw behouden blijft. Vier afwegingen spelen een rol om tot een duurzame exploitatie te komen. Wat wil de eigenaar? Daar begint het mee. Als u van rust en privacy houdt, is horeca een slecht idee. Ten tweede: wat mag planologisch en hoeveel speelruimte zit daar in? Het is essentieel dat een gemeente mee wil denken en zich flexibel opstelt. Ten derde: wat kan het gebouw aan? Een monumentaal kasteel verbouwen naar aparte hotelkamers kan leiden tot heel forse ingrepen en dat is misschien financieel niet haalbaar. Tenslotte: wat vraagt de lokale markt? Er moet behoefte zijn aan de nieuwe functie die u in gedachte heeft. Het in kaart brengen van een mogelijke herbestemming is vaak een eerste stap op weg naar een gezonde exploitatie.

Tuinschuur van buitenplaats Soesterbeek te Nuenen (Noord-Brabant)

Verduurzaming
Het combineren van herbestemming met aanpassingen aan hedendaagse gebruiksnormen en comfort is een enorme uitdaging. Een eigenschap van monumenten is dat ze oud zijn, soms zelfs honderden jaren. Vanuit dit oogpunt zijn deze gebouwen dus al circulair en duurzaam. Maar deze leeftijd laat vaak wel iets te wensen over als het gaat om het gebruiksgemak van het gebouw. Het is zaak om bij herbestemming, naast het verbeteren van het comfort, het monument ook toekomstbestendig en energiezuiniger te maken. Om deze vraagstelling op te lossen is grondig onderzoek van het gebouw en het gebruik daarvan nodig. Vervolgens kunnen stappen gezet worden om het comfort te verbeteren en de energierekening te verlagen, zonder afbreuk te doen aan de monumentale eigenschappen van het pand.

Subsidies
Gelukkig zijn er zowel op rijks- als op provinciaal niveau subsidieregelingen, waarmee de overheid wil voorkomen dat monumenten waarvoor een nieuwe functie lastig te vinden is, langere tijd leeg staan en daardoor snel verloederen. De actuele landelijke regeling Subsidie Stimulering Herbestemming Monumenten kan u op weg helpen. Bent u eigenaar van een kasteel, landgoed of buitenplaats en kampt u met (te verwachten) leegstand of een niet langer rendabele exploitatie? Dan kunt u waarschijnlijk gebruik maken van deze subsidie. U kunt de subsidie inzetten voor 70% van de onderzoekskosten naar de mogelijkheden en haalbaarheid van herbestemming. In combinatie met een herbestemmingsonderzoek kan dit jaar ook subsidie aangevraagd worden voor een verduurzamingsonderzoek. Daarnaast kunt u er voor kiezen om de subsidie in te zetten voor de begeleiding van een herbestemmingsproces. De subsidie kan vanaf 1 oktober tot en met 30 november aangevraagd worden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Ook provincies zijn steeds actiever in het stimuleren van herbestemming. Twee voorbeelden hiervan zijn Noord-Brabant en Gelderland. Zo kunt u in Noord-Brabant nog tot 10 december a.s. gebruik maken van de vouchers van Erfgoedlab Brabant. Deze vouchers kunt u inzetten voor het opstellen van een plan van aanpak voor herbestemming, voor het uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek, voor het uitwerken van een concept en businessplan of voor het inschakelen van een rentmeester of erfgoedadviseur. In Gelderland kunt u nog tot 1 oktober a.s. gebruik maken van de Regeling ‘Onderzoek functioneel gebruik erfgoed’ met 75% subsidie voor onderzoek naar verbetering van het functioneel gebruik, de toegankelijkheid en de verduurzaming van uw bezit.

De eigenaren van de onderstaande twee objecten durfden het aan om creatief en groots te denken.

Kasteel Genbroek

Een kantorenconcept voor Kasteel Genbroek in Beek (Limburg)
In de zoektocht naar herbestemming van de leegstaande woonvertrekken is een onderzoek gestart naar de mogelijkheden die zowel binnen de bestemming van het landgoed als ook binnen het bestaande monumentale interieur met woon-, slaap-, en badkamers mogelijk waren. De visie daarbij was om het gebouw met zo min mogelijke aanpassingen geschikt te maken voor alternatief gebruik. Groot voordeel hierbij was dat de ontsluiting van zowel de drie verdiepingen als ook de afzonderlijke kamers op elke verdieping volop mogelijkheden bood om op onderdelen te kunnen splitsen. Een en ander op zo’n manier dat verschillende gebruikers elk hun eigen privacy kunnen genieten. Het grote leegstaande volume werd opgesplitst in meerdere, compactere onderdelen. Zo ontstond een bedrijfsverzamelgebouw, waar inmiddels acht afzonderlijke kantoren zijn gevestigd en één appartement wordt bewoond. Badkamers werden eenvoudig omgevormd tot pantry. De authentieke indeling werd daarmee geheel behouden. Het gebouw is nu volop in gebruik en ook voor de toekomst gewaarborgd.

Buitenplaats Soeterbeek

Buitenplaats Soeterbeek, een ontmoetingsplek voor de regio
De eigenaren van Soeterbeek in Nuenen (Noord-Brabant) stonden voor de opgave om de buitenplaats te verduurzamen, haar vitaliteit terug te geven en economisch klaar te maken voor behoud in de toekomst. Er is sprake van verdeeld eigendom, maar er wordt bewust gekozen voor een integrale aanpak van de opgave tot vitalisering. Er is begonnen met het thematisch inventariseren van alle aanwezige archiefstukken en met bouwkundig en (bouw)historisch onderzoek van alle gebouwen, tuin en park. Daarnaast zijn de planologische mogelijkheden geanalyseerd. Er is een toekomstvisie voor de diverse onderdelen van Soeterbeek opgesteld. Soeterbeek is een buitenplaats waar het nog steeds goed toeven is, net buiten de stad. De buitenplaats kan door dicht bij haar kernwaarden te blijven een hoogwaardige ontmoetingsplek bieden voor de ondernemende en bestuurlijke regio, voor educatieve projecten en voor hoogwaardige verblijfsrecreatie. Particuliere historische buitenplaatsen zijn in Nederland een steeds zeldzamer wordend verschijnsel. Het feit dat Soeterbeek nog altijd in particulier bezit is en dat ook de volgende generatie zich volledig inzet voor de toekomst van deze buitenplaats maakt het heel bijzonder. De ziel zit er nog in!

Koetshuis Soeterbeek
Scroll naar boven