‘Extra fraye fyn getekende Chineesche geschilderde meubel-papieren’

Door Hilda Groen

Overweldigend en bijzonder, het achttiende-eeuwse Chinees behang in landhuis Oud-Amelisweerd. Op het behang prijken zowel handgeschilderde vogels en bloemen als landschappen met figuren (zie afbeelding). Het landhuis bij Utrecht is één van de weinige locaties in Nederland waar Chinees behang vandaag de dag nog te zien is. Het vult maar liefst twee gehele, aangrenzende kamers.

Achttiende-eeuws Chinees behang in landhuis Oud-Amelisweerd in Utrecht

Er zijn nog een paar locaties waar we nog een glimp kunnen opvangen van de schoonheid van Chinees behang en de indruk die de schilderingen moeten hebben achtergelaten op de contemporaine kijker. In het recent gerestaureerde Paleis Huis Ten Bosch in Den Haag is een kamer behangen met Chinees landschapsbehang waarop onder andere de productie van rijst is afgebeeld. Huis Marquette in Haarlem en in Kasteel Heeswijk in Heeswijk-Dinther is een kamer gevuld met Chinees behang in het thema vogels en bloemen.

In lijn met een aanzienlijke hoeveelheid andere goederen uit Azië, zoals het welbekende Chinees porselein, Japans lakwerk en Indische sitsen, werd Chinees behang vanaf het midden van de achttiende eeuw verwelkomd in Nederland. Aangekondigd als ‘fraje geteekende Oostindische Chineesche geschilderde meubel-papieren’ geschikt voor het decoreren van kamers, vinden we de eerste referenties aan deze bijzondere papieren behangsels vanaf ongeveer 1750 terug in Nederlandse dagbladen. Vooral aangekocht als particuliere handelswaar, kreeg het prijzige Chinees behang een plaats in het interieur van alleen de meeste gegoede burgers in Nederland.

Hollandse imitaties

Creatieve Hollandse ambachtslieden zagen wel brood in het imiteren van deze populaire, kostbare papieren die een glimp weergaven van de Chinese visuele traditie. In een advertentie in de Amsterdamsche Courant biedt een zekere Gerrit ten Naarden zich in 1749 aan als maker en verkoper van allerlei soorten kamerbehangsels, waaronder ook ‘Chinees’. In Huis Verwolde in Laren vinden we nog zo’n chinoiserie behangsel, vervaardigd in 1776 door de Amsterdamse behangfabriek van Jan Hendrik Troost van Groenendoelen.

Deur- en schoorsteenstukken

Behalve behangpapier belandden vanuit China ook deur- en schoorsteenstukken met Chinees aandoende taferelen, bloemen en vogels in het Nederlandse interieur. Er zijn nog deurstukken te vinden in Huis Sparrendael in Driebergen-Rijssenburg, in een pand aan het Lange Voorhout 32 in Den Haag en in Paviljoen Welgelegen in Haarlem. In de oranjerie van Landgoed Sandenburg in Langbroek is nog een schoorsteenstuk van Chinees behang bewaard gebleven.

Behang in sociale ontmoetingsruimtes

Wat Chinees behang met name bijzonder maakt als exportproduct, is dat het speciaal werd ontwikkeld voor de Westerse markt, in reactie op de toenemende vraag naar Chinese afbeeldingen op groot formaat.  Voordat Chinees behang arriveerde in de Westerse wereld, werden Chinese schilderijen en tekeningen gebruikt om muren te bedekken, zoals vandaag de dag zichtbaar is in de studeerkamer van het Engelse, monumentale landhuis Saltram in Devon. Dit Westers gebruik van Chinese prenten en tekeningen als wanddecoratie, lijkt dan ook de vraag naar Chinees behang te hebben aangewakkerd. Het is opvallend dat eenzelfde Chinese prent, die onderdeel uitmaakt van de collage Chinese schilderijen en prenten in Saltram, gevonden is op het behang in Oud-Amelisweerd. Wat zou de functie geweest zijn van deze prent voor de eigenaar? Het is één van de vragen die ik hoop te kunnen beantwoorden in mijn onderzoek.

Uit eerder onderzoek van Clare Taylor naar Chinees behang in Engeland kwam naar voren dat halverwege de achttiende-eeuw Chinees behang zich vooral bevond in de kleed- en/of slaapkamer van vrouw des huizes. Aan het einde van de achttiende-eeuw zien we zowel in Britse landhuizen als in de huizen van zakenlieden dat Chinees behang een plek krijgt in sociale ontmoetingsruimtes.

Achttiende-eeuws Chinees behang in landhuis Oud-Amelisweerd in Utrecht

Op mijn beurt onderzoek ik in welke kamers Chinees behang in het Nederlandse interieur voorkwam en wat de plek van Chinees behang in het interieur van de gegoede achttiende en negentiende-eeuwse burger zegt over de sociale betekenis van Chinees behang in Nederland.

Oproep

Voor mijn onderzoek in het kader van de onderzoeksmaster Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht ben ik op zoek naar nog onontdekte plekken in Nederland waar Chinees behang uit de achttiende of negentiende eeuw hangt. Kent u zo’n plek, dan kom ik graag met u in contact. Ook als u andere informatie over dit onderwerp wilt delen. U kunt mij een bereiken via mailadres h.j.groen@uu.nl. Alvast hartelijk dank voor uw tijd en aandacht!

Scroll naar boven