door Otto van Boetzelaer, eigenaar landgoed Eyckenstein en sKBL-bestuurslid
De Sim is 1 juli 2016 ingegaan, als opvolger van de BRIM en bedoeld om eigenaren van rijksmonumenten financieel te ondersteunen bij het planmatig onderhoud van hun gebouwde, groene en/of archeologische monumenten. Hoewel de Sim-regeling in het algemeen positief wordt beoordeeld, is ook duidelijk dat de huidige regeling zeer nadelig uitpakt voor het groene erfgoed op buitenplaatsen en landgoederen. Dit heeft enerzijds te maken met een te laag Sim-budget en anderzijds met de toekenningsprocedure. Bij de toekenningprocedure geldt dat kleine aanvragen voorrang hebben boven grote aanvragen en dat er wordt gewerkt met gescheiden budgetten voor groen en rood. Bovendien krijgen de professionele organisaties voor monumentenbehoud (POM’s) voorrang bij de verdeling van de subsidie.
Grote parken vallen buiten de boot
In de praktijk betekent dit dat aanvragen voor de grotere parken bij beleefbare buitenplaatsen als eerste buiten de boot vallen. In totaal was er door niet-POM’s voor deze grote parken (dat wil zeggen een aanvraag voor meer dan € 250.000 onderhoud in zes jaar) een subsidiebedrag van € 4.857.719 aangevraagd. Van dit bedrag is 68% afgewezen wegens budgettekort. Het ging hierbij om tien beleefbare parken en een bedrag van € 3.320.188. De aanvraag voor een aantal van deze parken was eerder ook niet gehonoreerd vanwege budgettekort. In de huidige systematiek lijkt de kans behoorlijk groot, dat deze parken ook volgend jaar weer afgewezen zullen worden. Daar komt ook bij dat de fiscale aftrek onderhoud rijksmonumentenpanden per 2019 is afgeschaft. Veel eigenaren van parken maakten hier gebruik van. Bovendien hebben groene monumenten in tegenstelling tot woningmonumenten vrijwel geen eigen opbrengend vermogen, waaruit de eigen bijdrage in onderhoud gefinancierd kan worden. Bij de toekenning van subsidie wordt hier onvoldoende rekening mee gehouden.
Hoe moeten onze groene monumenten de komende periode doorkomen? Door droogte hebben veel parken aanzienlijke schade opgelopen en vanwege de coronamaatregelen is de druk op de parken groter dan ooit. Om bezoekers veilig te kunnen laten genieten zijn extra veiligheidsmaatregelen nodig die kosten met zich meebrengen. Wat blijft er over van het vooral voor parken belangrijke planmatige onderhoud door de jaren heen? Het gaat bij Sim niet om een vrijblijvende subsidie, maar om een langlopende overeenkomst van monumentbeheerder en overheden. Het gaat erom gezamenlijk het maatschappelijk belang te dienen door monumenten in stand te houden. Tegenover de beperkingen die de status van rijksmonument met zich meebrengt, staat de afspraak dat de overheid bijdraagt in de kosten van onderhoud die door de monumentale status veelal (aanzienlijk) hoger uitvallen.
Mogelijke oplossingen
Ik heb sterk de indruk dat de overheid er geen rekening mee gehouden heeft dat eigenaren van parken veel gebruik maakten van de fiscale aftrek. Dit verklaart deels ook het overschot in de Woonhuisregeling die bedoeld is als compensatie voor het schrappen van de fiscale aftrek bij woonhuismonumenten. In dat geval zou er een belangrijk bedrag vanuit de pot voor de Woonhuisregeling structureel overgeheveld kunnen worden naar de pot voor grote aanvragen groen erfgoed. Je zou ook nu al een deel van het huidige overschot in de Woonhuisregeling kunnen gebruiken om de nu afgewezen parken alsnog tegemoet te komen. Verder is een structurele verhoging van het budget voor groen noodzakelijk en de zekerheid dat in ieder geval eerder afgewezen monumenten het komende jaar wel een toekenning krijgen.
Het is mooi dat met het schrappen van de fiscale monumentenaftrek voor ieder het subsidiepercentage verhoogd is. Als het gevolg echter is dat een deel van de grote groene monumenten met veel gemeenschapswaarde structureel afgewezen worden, blijft er niets over van het gewenste planmatige onderhoud van die parken. Als overheden van mening zijn dat monumentenbeheer te veel budget vraagt, kan de overheid beter aangeven welke monumenten minder waardevol worden geacht. Waardevol geachte monumenten kunnen dan in ieder geval wel in stand gehouden worden.
Aanbevelingen Sim-evaluatie
Deze ideeën komen ook terug in de aanbevelingen bij de evaluatie. De belangrijkste aanbeveling is meer budget beschikbaar te stellen. Ook wordt het belang van continuïteit in subsidie voor groen erfgoed verschillende keren genoemd. De optie wordt genoemd dat afgewezen groene monumenten (tijdelijk) geholpen kunnen worden uit het overschot van de Woonhuisregeling. Tevens wordt geconcludeerd dat er verschil in opbrengend eigen vermogen van monumenten is en dat derhalve voor groen erfgoed (bij buitenplaatsen) een hoger subsidiepercentage zou moeten gelden dan voor woonhuizen onder Sim.
Het evaluatierapport ligt nu bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit ministerie maakt een ambtelijk advies over een (eventuele) aanpassing van de Sim, waarover een nieuw kabinet zich zal buigen. Vervolgens gaat het kabinetsvoorstel naar de Tweede Kamer. Het woord is aan de politiek.