door Lenneke Berkhout
Vanaf het moment dat je door de toegangspoort van Kasteel Ammersoyen loopt, waan je je in de verloren tijden. Het kasteel is rond 1300 als een geheel gebouwd, wat uniek is in Nederland. Het heeft vier hoektorens met metersdikke muren, een voorburcht en het is volledig omgracht.
De familie Van Herlaer liet het kasteel bouwen om hun macht en rijkdom te laten zien. Het kasteel was goed verdedigbaar, maar had tegelijkertijd veel wooncomfort en was heel modern voor die tijd. Alle kamers waren verwarmd, binnen waren waterputten, er waren maar liefst zestien gemakken en er zat kostbaar glas in de ramen. Die ramen waren bovendien geen smalle spleten, maar groot van formaat.
Muurtrappen en plonsplees
In 1590 verwoestte een grote brand bijna het hele kasteel. Het was de tijd van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) en er was veel onrust in dit gebied. Daarom duurde het tot 1648 voordat begonnen werd met het herstel. Er werden twee vleugels aangebouwd en de inrichting werd zeventiende-eeuws. Dat zie je nog terug in de balkenplafonds. In de zeventiende-eeuwse vleugels zijn die veel lager dan in de middeleeuwse Grote Zaal. Deze Grote Zaal heeft een hoogte van wel zes meter. Het was de centrale ruimte met een grote open haard waar de eerste bewoners van het kasteel woonden en de maaltijd gebruikten. De Grote Zaal heeft vensterbanken en in een van de hoeken vind je een echte waterput. De aangrenzende torens hebben plonsplees. Vanaf hier plonsden grote en kleine boodschappen rechtstreeks in de slotgracht.
Via smalle muurtrappen klim je vanuit de Grote Zaal naar een volgende verdieping. Een dame in middeleeuwse kledij van de Gelderse re-enactment groep ‘Het Woud der Verwachting’ legt hier uit hoe vroeger brigandines werden gemaakt. Brigandines waren flexibele pantsers gemaakt van dikke stof, leer en metalen plaatjes. In tegenstelling tot een stijf harnas gaf een brigandine een soldaat bewegingsvrijheid en een betere bescherming door de verschillende lagen materialen. Het Woud der Verwachting is regelmatig te gast op Kasteel Ammersoyen en brengt met hun aanwezigheid de Middeleeuwen nog meer tot leven.
In andere ruimtes lees en zie je de rijke geschiedenis van het kasteel in de negentiende en twintigste eeuw. De laatste particuliere bewoner, baron de Woelmont, verkocht het kasteel in 1873 aan de katholieke kerk van Ammerzoden. Het kasteel heeft toen vele jaren als klooster dienst gedaan. Na de Tweede Wereldoorlog zijn de zusters Clarissen vertrokken en bood het kasteel onderdak aan een fabriek van stofzuigers en wasmachines (FAM). Sinds 1957 is Geldersch Landschap en Kasteelen (GLK) eigenaar van kasteel Ammersoyen. GLK heeft het kasteel grondig gerestaureerd, met de middeleeuwse vorm als uitgangspunt. Aanvankelijk werd een groot deel van het kasteel verhuurd als kantoorruimte en voor feesten en partijen en werd alleen de zuidvleugel van het kasteel beperkt opengesteld als museum.
Kasteel wordt museum met volledige openstelling
‘De afgelopen jaren is een ambitieus masterplan gemaakt om kasteel Ammersoyen om te vormen tot een kasteelmuseum met volledige museale openstelling waarin we het middeleeuwse verhaal van het kasteel gaan belichten’, vertelt kasteelmanager Annette Zeelenberg. ‘De horecavoorziening is naar het Koetshuis gegaan en de huurders zijn naar een andere locatie verhuisd. Samen met collega’s van GLK zijn we aan de slag gegaan met het masterplan om voor alle ruimtes een nieuwe publiekspresentatie te maken. Dat kost natuurlijk veel geld, maar gelukkig is het ons gelukt om fondsen te werven. We zijn nu druk bezig de eerste projecten uit ons masterplan uit te voeren. Onze keus om het middeleeuwse verhaal van Ammersoyen te vertellen is ingegeven door het feit dat in de loop der eeuwen het kasteel steeds weer is teruggebracht naar zijn middeleeuwse oervorm, ook bij de grote restauratie door GLK in de jaren 1960. Die lijn zetten we voort.
We zijn begonnen met het vernieuwen van de entree en de winkel. Eind vorig jaar hebben we de kleine tuin aan de gracht omgevormd tot een kruidentuin met middeleeuwse beplanting zoals kruiden voor de keuken, voor medicijnen en voor het verven van textiel.
Brouwoven
We gaan op het kasteel ook laten zien hoe vroeger bier gebrouwen werd. In het kasteel zijn de restanten van een middeleeuwse brouwoven bewaard gebleven. Een brouwoven binnen de kasteelmuren is uniek in Nederland. We zijn nog bezig met het archeologische onderzoek, maar je kunt al een blik werpen in de brouwkelder. Dan zie je de plek waar het vuur werd gestookt en waarboven de brouwketel stond waarin het bier werd gebrouwen. In de brouwkelder is ook een waterput en de eest (droogoven) waar de gerst en de hop gedroogd werden ligt naast de kelder. In de publiekstentoonstelling die we gaan maken, kom je meer te weten over het bierbrouwen .
Schervenlab
Door de eeuwen heen zijn tal van voorwerpen in de slotgracht terecht gekomen, van kanonskogels tot scherven aardewerk. Wij beschikken dan ook over een grote archeologische collectie. Op dit moment werken we aan het opzetten van een schervenlab. Onder het oog van bezoekers gaan we daar aan de slag met de duizenden scherven die hier gevonden zijn. Onder leiding van archeologen gaan vrijwilligers de scherven uitzoeken, determineren en registreren en natuurlijk puzzelen welke stukken bij elkaar horen. Bezoekers kunnen niet alleen meekijken, maar mogen ook meedoen als zij dat leuk vinden. Voor scholen gaan we daarnaast een educatieproject opzetten.
De komende jaren werken we verder aan de uitvoering van ons masterplan. Bezoekers krijgen zo iedere keer als zij het kasteel bezoeken weer wat nieuws te zien.’
Kasteel Ammersoyen in Ammerzoden is van januari t/m maart geopend op zondagen van 11.00 – 17.00 uur. In de maanden april t/m oktober is het kasteel van woensdag t/m zondag open van 11.00 – 17.00 uur. In de schoolvakanties zijn extra openstellingen. Zie hiervoor en voor de extra activiteiten: Kasteel Ammersoyen | Geldersch Landschap en Kasteelen (glk.nl)