Door Marita Mathijsen-Verkooijen
Wist u dat u gemiddeld 120 liter water per dag gebruikt – 12 grote emmers, 120 flessen van 1 liter. De ene misschien wat meer, de andere wat minder, maar iedereen in Nederland profiteert van de waterleiding. Amsterdam heeft als eerste gemeente in Nederland waterleiding gekregen, en wat voor een water! Het is duinwater dat in de buurt van de buitenhuizen in Heemstede en Vogelenzang uit de grond opwelt. Inmiddels wordt dat wel gemengd met ander water, maar nog steeds is de zuiveringsinstallatie gevestigd daar waar het begonnen is.
Het Amsterdamse water hebben wij te danken aan een romanschrijver: Jacob van Lennep. De familie Van Lennep had rond 1830, 1840 diverse buitenhuizen in Heemstede. De vader van de romanschrijver, de hoogleraar David Jacob, bezat het Manpad. Zijn dochter Antje woonde ’s zomers op Leyduin en zijn zoon huurde het buitenhuis Woestduin. De vrouw van Jacob van Lennep zou een keer verzucht hebben dat ze het duinwater van Heemstede wel in Amsterdam zou willen drinken, en daarop ging Van Lennep nadenken. Hij legde contact met ingenieur Vaillant die al jaren bezig was met een waterleiding, hij leerde een Engelse ingenieur van de Londense waterleiding kennen en daar kwamen de plannen. Die werden echter afgeserveerd. Een romanschrijver moest zich maar bij zijn fantasie op schrift houden, maar geen dolle dingen in zijn kop halen. Rijke Amsterdammers die een buitenhuis in de duinen hadden gaven een brochure tegen hem uit: Bedenkingen van eenige bewoners der duinen, over de physieke of finantiële mogelijkheid van eene waterleiding uit dezelve tot en in Amsterdam. Verspild geld zo dachten ze, en stiekem dachten ze misschien ook: laten wij maar van het goede water profiteren, God weet wat het wordt als Amsterdam meedrinkt. Ook andere Amsterdammers hadden hun twijfels en toen Van Lennep hen aansprak om kapitaal bij elkaar te krijgen om het plan te financieren, deden de grachtengordelkennissen niet mee. Van Lennep kende het woord ‘opgeven’ niet, dus ging hij naar Engeland en haalde daar kapitaal. Zijn familie hielp wel: papa David Jacob stond een groot stuk duin af, zijn zus Antje stond doorgraven op Leyduin toe, zijn neef Johan Frederik gaf terrein op Groot Bentveld prijs.
Zo lukte het plan dus toch. Op 11 november 1851 kwam het kroonprinsje naar de plek waar het duinwater uit de grond welde en stak de eerste schop in de grond. Van Lennep hield een toespraak waarin hij de onverschilligheid, kortzichtigheid, benepenheid, bespotting, kleingeestigheid van zijn medeburgers hekelde. Twee jaar later kreeg Amsterdam de waterleiding, met dus dat heerlijke water dat de buitenhuisbezitters van Heemstede en omgeving kenden. Het verhaal gaat dat Van Lennep om de grachtengordel te jennen speciaal het water eerst naar de Jordaan bracht: maar om bij de grachten te komen móest hij wel eerst door de Jordaan…
In 1896 werd de Duinwater Maatschappij overgenomen door de gemeente – en toen waren er mensen die opperden dat er toen toch op zijn minst een plaquette of borstbeeld voor Van Lennep had moeten komen. Hoe komt het dat er nu, 165 jaar later, wel een standbeeld voor hem is gekomen?
In 2003 werd het 150-jarig bestaan van de waterleiding gevierd. Ik mocht toen een lezing geven –toen heb ik gezegd dat Jacob van Lennep een standbeeld zou verdienen als schrijver, maar vooral als de man van het Amsterdamse water. Job Cohen, toenmalig burgemeester en Caroline van de Wiel, toenmalig directeur van het Waterleidingbedrijf, sloten na de lezing een akkoord: natuurlijk moest Van Lennep een standbeeld krijgen! Er kwam een commissie waarin ik ook zitting kreeg, er kwam een wedstrijd en Lia van Vugt kreeg de opdracht een beeld te ontwerpen. Maar er kwamen buurtbezwaren, inspraaksessies, nieuwe ontwerpen, afkeuringen, milieuverordeningen – het plan leek in het slop te raken. En toch is men op het stadhuis met de vasthoudendheid die ook Van Lennep kenmerkte doorgegaan. Vorig jaar sleepte ik met Hans Goedkoop voor de televisieserie De IJzeren eeuw met een nepstandbeeld rond: nu is het er echt.
Uit allerlei onderzoekingen blijkt het Amsterdamse ‘duinwater’ zo ongeveer het beste stadswater ter wereld te zijn. En dat komt zomaar uit de kraan – dank zij Jacob van Lennep.
Bovenstaande is de tekst die Marita Mathijsen-Verkooijen uitsprak bij de onthulling van het beeld op 6 juli 2016 op het Haarlemmerplein in Amsterdam.