In 2019 ontving Astrid Schutte het Ithakastipendium om een boek te kunnen schrijven over de relatie tussen haar vader Jan Schutte en Werner Helmich, de laatste eigenaar van Huize Baak. De eerste is een zoon uit een lokaal boerengezin die op zeer jonge leeftijd zijn beide ouders verliest en als wees onder het toezicht komt van een vrij harteloze vader. Hij schopt het in het Gelderse plattelandsdorp Baak tot directeur van de plaatselijke Rabobank. Werner Helmich is de laatste eigenaar van Huize Baak, waartoe ooit ruim duizend hectare land behoorde en die nog werd opgevoed in de tijd waarin feodaliteit in Oost-Nederland geen onbekend fenomeen was.
Hun beider sociale stijging en neergang werd gedeeltelijk ingegeven door de in 1941 op Duits gezag herziene pachtwet. De nieuwe wet gaf pachtende boeren veel meer rechten en bleef ook na mei 1945 in ons land van kracht. De nieuwe pachtwet zorgde ervoor dat een van grootgrondbezitters afhankelijke boerenstand veel meer rechten kreeg en daarmee ook meer welstand kon verwerven. Die pachtwijziging zorgde er tegelijk voor dat landeigenaren veel van hun oude voorrechten en inkomsten zagen verdampen en vaak in situaties belandden waarin zij het in stand houden van een landgoed of buitenplaats niet of nauwelijks meer konden financieren. Voorts speelt hier in Baak ook de Rooms-Katholieke kerk een aanwezige rol en die was niet per sé en altijd in het voordeel van de kasteelbewoner. De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog was een derde factor voor het verscheiden van Werner Helmich op Huize Baak. Al deze factoren leidde ertoe dat Helmich met zijn echtgenote en hun kinderen in de winter van 1956 Huize Baak verkopen en afscheid nemen van een plek waar hij en zijn voorgeslacht lange tijd heer en meester waren.
Schutte ontwikkelt zich in diezelfde tijd en dankzij steun van Werner Helmich tot een maatschappelijk figuur waarmee men in het dorp rekening hield. Deze nauwgezette bankdirecteur stond voor iedereen klaar, maar was in zijn oordeel en toezeggingen tegelijk ook een duidelijke en traditionele bankvertegenwoordiger. Dit zijn in een korte schets de verhaallijnen in dit boek van Astrid Schutte, die bovendien deels biografisch van aard zijn. Dat geeft deze geschiedenis onmiskenbaar een extra dynamiek.
Over de kwaliteiten van dit boek kan ik kort zijn. Ik bleef lezen. Met een vlotte, zeer leesbare pen beschrijft de auteur, die neerlandica en journalist is, deze sociale stijging en maatschappelijke tragedie, die zijn beslag kreeg tussen de jaren ‘40 en 1990. Een periode waarin Nederland op talloze terreinen veranderde, ontzuilde en ontwikkelde. Het is indrukwekkend hoe Astrid aan de hand van dit verhaal een prachtig tijdsdocument schreef dat ook van toepassing is op zo veel andere kleine dorpsgemeenschappen in ons land. Ik raad dit verhaal van vlees en bloed dan ook van harte aan. RD
De laatste heer. Hoe de bevoorrechte klasse in Nederland plaatsmaakte voor de gewone man verscheen bij Ambo/Anthos. Het is een paperback, telt 330 pagina’s en bevat een katern foto’s.
ISBN 978 9026 348778 prijs: € 22,99.
Ook verschenen als E-book prijs: € 12,99