Willem te Slaa, De Gala-berline in Nederland, Zwolle 2016
Na het gereedkomen van de restauratie van de gala-berline uit het bezit van de familie Van Loon, is in het koetshuis van Museum van Loon in de winter 2016/2017 een expositie ingericht waar dit prachtige rijtuig te bezichtigen is. Vele Nederlandse buitenplaatsen bezitten koetshuizen en stallen. Hier stonden echter meestal geen gala-berlines. Die werden voor meer representatieve doeleinden in de stad benut. In die zin is de expositie in het stadshuis van de familie Van Loon wel de juiste ambiance. Nog altijd bevinden zich rijtuigcollecties op buitenplaatsen zoals op Twickel en Middachten maar ook in Rijtuigenmuseum Nienoord en Paleis Het Loo.
Over de opkomst van het rijtuig schreef Willem te Slaa een informatief boekje en nooit eerder is over gala-berlines gepubliceerd. Het verscheen nadat de Van Loon gala-berline was gerestaureerd. Doordat velen in Holland van waterwegen gebruik maakten om te reizen, kwam de productie van koetsen en rijtuigen hier pas laat opgang. Voor de verharding van de wegen een aanvang maakte, telde Holland slechts 23 kilometer verharde weg. Bovendien waren de meeste rijtuigen door het ontbreken van schokdempers onplezierig. Pas in de 18de eeuw verschijnen rijtuigen, waaronder de gala-berline, die comfortabeler waren. Hoe de gala-berline aan zijn naam komt, is onduidelijk. Er zijn er die zeggen dat deze in Berlijn ontwikkeld zou zijn wat de naam Berlijn verklaart. Er is echter ook een verhaal over de ontwerper Philip de Chiese. Hij zou dit type rijtuig hebben ontworpen om daarmee vanuit Berlijn een zo geriefelijk mogelijke reis naar Parijs te kunnen maken. Vanwege het verhoogde gemak van het vervoermiddel kwam het snel algemeen in gebruik bij de elite, zeker nadat Lodewijk XIV het rijtuig had benut voor zijn vervoer. Destijds baarde dit opzien want tot dan lieten enkel vrouwen en geestelijken zich per rijtuig vervoeren. Een vorst ging te paard. De groeiende welvaart in de 17de eeuw zorgde er ook voor dat Amsterdamse kooplieden, in navolging van hetgeen in het buitenland gebeurde, zich meer representatief wilden vertonen.
Door de opkomst van de auto verdwenen rijtuigen uit het straatbeeld. Toch bestelde Louis Anton van Loon in die tijd toch nog een gala-berline. Men vermoedt dat hij dit deed om zich op representatieve wijze bij het hof te kunnen vertonen als hij in Den haag verbleef. Daar woonde hij tijdens de wintermaanden om de zomer meestal op zijn landgoed La Fôret bij Doorn door te brengen. Nu zijn enkel de gouden en de glazen koets nog in functioneel gebruik en benutten ambassadeurs van vreemde mogendheden een door het koninklijk huis naar hun ambtswoning gezonden gala-berline om ten paleize hun geloofsbrieven te kunnen aanbieden. RD
De Gala-berline in Nederland is een ongebonden uitgave en telt 64 pagina’s. Het verscheen bij Uitgeverij Wbooks.
ISBN: 978 946 258 16 09. Prijs: € 14,95