Hein Vera, “…dat men het goed van den ongeboornen niet mag verkoopen” Gemene gronden in de Meijerij van Den Bosch tussen hertog en hertgang 1000-2000, Woudrichem 2014
De bestudering van grondbezit levert ook essentiële kennis op voor het onderzoek rond kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen. De verwerving, vergroting of afstoting van landbezit is een wezenlijk element dat tot dit onderzoeksveld behoort. Hiermee hangt het bestuderen van landschap en landbouw en de omzetting van woeste gronden (wildernis) naar cultuurgronden samen. In verschillende regio’s in ons land gebeurde dat telkens anders en in uiteenlopende tijden. In Holland is de ontginning van de woeste heide rond ‘s-Graveland een bekend gegeven uit de 17de eeuw maar ook elders in ons land werd de wildernis in bloei getrokken. In de 19de eeuw gebeurde dit in de provincie Utrecht en rond Naarden in Noord-Holland maar ook in de Meijerij van Den Bosch vond dit plaats. Dat verhaal speelt tegelijk ook een rol in de opkomst van heerlijkheden en landgoederen. Het kan niet los worden gezien van pachtboeren, de bouw van boerderijen en de wijze waarop het land was ingericht. Jammer genoeg zijn maar zeer weinig historische disciplines doordrongen van het belang van het onderzoek naar landbezit. Dat is jammer want het biedt tegelijkertijd en zonder meer ook een sleutel tot het verschijnen en verdwijnen van landgoederen. Dit boek van Hein Vera gaat uitgebreid in op hoe gemeenschappelijke gronden werden bestuurd, beheerd en benut in het landelijk gebied ten oosten van ”s-Hertogenbosch. Het boek is een publieksversie van zijn proefschrift dat hij in 2014 aan de Radbouduniversiteit van Nijmegen verdedigde. Dat het hier bij sKBL na enige jaren alsnog aandacht krijgt, heeft vooral te maken met de zeldzaamheid en het belang van het onderwerp.
Dit boek handelt over landschap en landbouw, rechten op woeste gronden en de betrokken organisaties, vanaf circa 1000 tot aan het begin van de 21ste eeuw. Het gaat over de wijze waarop gemeenschappelijke woeste gronden (of gemene gronden) worden omgezet naar landbouwgrond ten behoeve van enkelen. Het in bezit hebben van onledige gebieden werd algemeen gezien als een voorrecht van het bestuurlijk gezag. In Brabant een hertog, in Holland een graaf. Hij gaf uit dit grondrecht gebieden in leen of tegen betaling van belasting weer uit aan onderzaten. Het boek is verdeeld in drie delen: het eerste deel handelt over de ontwikkeling van het landschap van de Meijerij vanaf 1000 tot in 2000. Hier leest men over zandverstuivingen, het verschijnen en verdwijnen van bossen en hoe deze waren ingericht en hoe het agrarisch leven was georganiseerd. In een tweede deel gaat Vera in op de rechten die golden op de gemeenschappelijke gronden. Er waren heerlijkheden, het hof rond de hertog maakte aanspraak en er waren grondheren. Met rechten hangen belastingen samen, waarover veel te vinden is in dit boek. Tot slot gaat het derde deel in op de instituties en regelgeving, eerst onder de hertogen, later, als dit deel van Brabant als Generaliteitsland wordt beheerd, onder Napoleon en weer later als het Koninkrijk der Nederlanden is opgericht.
Een kort deel wijdt Vera aan conflicten rond landbezit. Net als het populaire tv-programma De rijdende rechter vaak over geschillen die met grensafzetting of grondgebied moet oordelen, waren de geschillen over de gemene gronden in de Meijerij niet van de lucht. Er zijn er vermoedelijk duizenden geweest, schrijft de auteur. Die hadden betrekking op eigendom, territorium (grenzen), gebruik, het privatiseren van gemeenschappelijke gronden, over landbouw en opbrengsten en over belastingen. Hier leest men ook over de geschillen tussen de vaak adellijke heren en hun onderdanen.
Alhoewel dit boek niet specifiek over Brabantse landgoederen gaat, biedt het de lezer toch buitengewoon waardevolle informatie over hoe het bezit was georganiseerd, wie het voor het zeggen had, welke rol de heer en zijn onderdanen hadden, etc. RD.
“…dat men het goed van den ongeboornen niet mag verkoopen” Gemene gronden in de Meijerij van Den Bosch tussen hertog en hertgang 1000-2000 verscheen bij Uitgeverij Pictures Publishing te Woudrichem in 2014. Het is een gebonden uitgaven en telt 336 pagina’s. Het boek telt zeer veel aantrekkelijke foto’s, vaak ook van kaarten en documenten. ISBN 9789073187856; Prijs € 25,-