Dwaasbouw, zo vertaalde Trouw in een recensie het woord follies naar het Nederlands en dat is een raak gekozen vertaling. Alhoewel menigeen denkt dat follies specifiek in Engeland thuishoren, bewijst dit boek het tegendeel. Ook in ons land werden ze gebouwd en dat gebeurt ook zelfs in onze tijd nog. Zowel in Engeland als bij ons kwamen ze traditioneel meestal voor op buitenplaatsen en landgoederen. Vroege follies dateren uit de 18de eeuw, maar ze komen pas goed in de mode tijdens de 19de eeuw. Menig landgoedeigenaar maakte in zijn park graag goede sier met een of meer van zulke architectonische of onnutte bouwgrapjes. Een beroemd voorbeeld is de kavrouw op het prachtige Elswout te Overveen. Daar staat vanouds een beschilderd houten bord in het fraaie landschappelijke park dat een armoedig houten huisje voorstelt. In de deuropening leunt een oud vrouwtje. Het huisje is met riet bekleed dat de waarneming van passanten nog eens extra op de hak neemt. Varianten hierop waren de zogenaamde eremieten- of kluizenaarshuisjes. Soms zat er vroeger een ‘echte’ kluizenaar in dit soort hutjes. Zij werden door eigenaren ingehuurd, zodat de suggestie nog sterker zou overkomen. Op momenten dat eigenaren gasten hadden, maakte men vaak een wandeling over de plaats en werd de ingehuurde persoon geacht te acteren als een kluizenaar op het moment dat de gasten in de buurt van zijn kluis kwamen. Hierna werd door het gezelschap dan nog lang nagepraat over het door de gastheer geboden vermaak. Zulke sferen zijn door Hildebrand (Nicolaas Beets) in zijn Camera Obscura prachtig beschreven.
Het leuke van dit boek, dat een samenwerking is van een journaliste (Hijmans) en een fotograaf (Gerritsma), is dat de makers niet pretenderen een diepgravende studie naar dit bouwkundige fenomeen te hebben willen samenstellen. Eerder is het bedoeld om een breed publiek te attenderen op het bestaan van deze bijzondere bouwwerken die over heel Nederland te vinden zijn. Waren ze vroeger meestal op buitenplaatsen te vinden, tegenwoordig staan ze ook langs wegen, in parken of gewoon ergens in een woonwijk. In ons land zijn het vooral de mensen achter de Donderberggroep (www.donderberggroep.nl) die met hun website, sociale media en door publicaties aandacht voor follies vragen. Deze Donderberggroep richt zich op de studie van follies, tuinsieraden en vermaaksarchitectuur.
In het boek zijn ruim 150 follies opgenomen en passeren op een journalistieke wijze de revue. Gerritsma doet dat op een leuke, verhalende wijze. Voorts zijn ze alle door de auteurs gecategoriseerd in groepen, zoals dierenverblijven, kastelen en forten, huisjes, tempels, ruïnes, etc. De verhalen, ook over de wonderlijkste makers, in combinatie met prachtige kleurenfoto’s van al die wonderlijke gebouwtjes en grapjes maken dit tot een heel aantrekkelijk en leuk boek. Een boek dat in zichzelf ook weer ‘grapjes’ bevat en waar de lol van het maken van afspat. RD
Voor de gek! Follies in Nederland van Edith Gerritsma en Andrea Hijmans werd in eigen beheer uitgegeven is. Het boek telt 206 pagina’s en is voorzien van vele aansprekende afbeeldingen. Het is te bestellen via www.folliesinnederland.nl ISBN 978 90 9034372-3 Prijs: €. 34,95
Onderstaande boekbespreking is met toestemming overgenomen uit Ambt & Heerlijkheid (nummer 210, maart 2021), de periodiek van de Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal en geschreven door Fineke Burgers.
Toen in 2006 de 76-jarige Johan Hendrik Willem Lüps overleed, waren er geen erfgenamen die in staat waren het kasteel Biljoen te onderhouden. Deze laatste eigenaar had bepaald dat het landgoed met kasteel samen te koop moest worden aangeboden. Een uitdrukkelijke wens naast andere voorwaarden was ook, dat het kasteel zijn woonbestemming moest behouden. In 2009 heeft het Gelders Landschap en kastelen, het GLK, het kasteel kunnen bemachtigen. Ook kwam men in contact met bemiddelde toekomstige bewoners. Het GLK liet een uitgebreide analyse maken van wat er moest gebeuren om het kasteel en het landgoed te conserveren en later te laten bewonen. Voor belangstellenden werden er bezichtigingen georganiseerd, b.v. op open monumentendag met grote aantallen bezoekers. Biljoen kreeg weer een plaats in de gemeenschap. Men was het erover eens: het werd allemaal prachtig en wat een historische en cultureel hoogstaande schat heeft de gemeente Rheden en in dit geval Velp op zijn grondgebied om te koesteren en te bewaren. En nu is daar dan het boek: BILJOEN, kasteel, bewoners, landgoed.
Het is geschreven onder redactie van Jorien Jas, conservator en collectiebeheerder van het GLK en Conrad Gietman, o.a. wetenschappelijk medewerker bij de Hoge Raad van Adel in Den Haag. Door een keur van deskundige specialisten worden de aspecten betreffende de restauratie en het herstel van Biljoen belicht. Het boek begint met een uiteenzetting van de restauratieplannen, het complexe proces van het samenbrengen van alle disciplines die betrokken waren bij het behouden, conserveren en het moderniseren op verantwoorde (dus terug te draaien) wijze. Er kwam in de loop van het onderzoeksproces veel meer boven “water” dan men had begroot te moeten restaureren. Dit had tot gevolg dat nog meer fondsen moesten worden verkregen.
Het boek bevat de complete geschiedenis van het kasteel en zijn omgeving. Tot in detail (met deelverhalen uitgelicht op gekleurde bladzijden) wordt de ontstaansgeschiedenis van het huis, het ontwerpen van de tuinen van Biljoen en het in zijn tijd unieke landgoed Beekhuizen verteld. De landschaps- en interieurfoto`s zijn talrijk en kleurig, vaak royaal over 2 volle bladzijden en adembenemend mooi. Nooit vertoonde “kiekjes” van de families met hun gedienstigen op het kasteel illustreren de verhalen, verteld door o.a. de historica Ileen Montijn. Tal van onderwerpen behorende bij het landleven en het wonen op een kasteel komen voorbij. De “grand tour” die Johan Frederik Willem van Spaen in de 18e eeuw heeft gemaakt en de invloed daarvan op Biljoen. De jacht, de boerderijen behorende bij het kasteel, de tuinen en het onderhoud. De foto`s tonen de oude, gerestaureerde tapijten (geweven landschappen), de plafondschilderingen, de kleurkeuze voor het meubilair, de specialisten die op de vierkante centimeter hun priegelige werkzaamheden moesten verrichten. Ook worden afbeeldingen getoond van de vele kunstschatten die in het kasteel aanwezig waren of er nog zijn. In het hoofdstuk “Grandeur in stuc” de wordingsgeschiedenis van de grote zaal met de putti en guirlandes en de unieke prenten naar Piranesi. Ook aan bouwkundige veranderingen van het kasteel in de loop der tijden, met de daarbij betrokken architecten, m.n. Eberson, wordt de nodige aandacht besteed. Piet van Cruyningen, met veel publicaties en studies over boerderijen en landgoederen op zijn naam, schrijft tenslotte in het laatste hoofdstuk over de toekomst van Biljoen. Wat zijn de uitgangspunten bij het beheer van een landgoed. De economische situatie in heden en verleden, de rol van de boerderijen en de veranderende gezichtspunten over het te voeren beleid.
Voor het snel opzoeken van de verantwoording van de uitgebreide voetnoten achterin het boek, is een handig leeslint aangebracht. Het boek bevat een register op persoonsnamen, een landgoedkaart met bestaande en verdwenen bebouwing, duidelijke tekeningen van de bouwfases van het kasteel vanaf 1535-1885. Ook is er een tijdlijn opgenomen van voor 1530 met alle handelingen en jaartallen die iets met de geschiedenis van de ontwikkeling van Biljoen te maken hebben.
Het is een werkelijk prachtig boek met unieke luchtfoto’s en uitgebreide informatie over kasteel Biljoen en het landgoed. Niet alleen voor inwoners van Velp, maar voor iedereen met belangstelling voor geschiedenis, cultuur of natuur. Fineke Burgers
Conrad Gietman, Jorien Jas (redactie), Biljoen. Kasteel, bewoners, landgoed, W-Books, i.s.m. Geldersch Landschap & Kasteelen. Het boek telt 360 pagina’s en is rijk geïllustreerd.
Conrad Gietman, Jorien Jas (red.), Biljoen. Kasteel, bewoners, landgoed, Zwolle 2020. ISBN 9789462583856 Prijs: € 49,95 (Introductieprijs: € 39,95)
Leuk is dat er in en om Rotterdam momenteel aandacht is voor de geschiedenissen van de kastelen en historische buitenplaatsen die er in die omgeving zijn geweest. Na de interessante publicatie van Robert Ligthelm over de buitenplaatsen in Kralingen, is nu een informatief boekje verschenen over de meestal verdwenen kastelen en buitenplaatsen van Overschie. Tegenwoordig een Rotterdamse stadswijk, was Overschie tot 1941 een zelfstandige gemeente die voortkwam uit het ambacht Overschie. Het grondbezit behoorde hier vanouds toe aan vooraanstaande geslachten zoals Rodenrijs, Hodenpijl, Mathenesse en Van Wassenaer. Vanwege de strategische ligging van het dorp, werd er vaak gevochten, bijvoorbeeld tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten in de 15de eeuw. Vaak waren kastelen van vijandige facties hierbij doelwit en nogal wat kastelen werden toen vernietigd. Wat er toen nog overbleef, ging tijdens de 80-jarige Oorlog alsnog ten onder. Mede door de vele waterwegen ontstonden in dit landelijke gebied tijdens de 17de en 18de eeuw meerdere buitenplaatsen waarvan de meeste verdwenen zijn. Enkel De Tempel en Leeuwenhof zijn bewaard gebleven, zij het in gewijzigde vorm. Ook resten van Nieuw Rodenrijs en Stadzicht haalden onze tijd.
De auteur, oprichter van Museum Oud-Overschie, bezit veel kennis van het verleden van Overschie en zijn omgeving. In deze uitgave gaat hij uitgebreid in op verschijnen en verdwijnen van de kastelen, ridderhofsteden en buitenplaatsen die het dorp ooit telde. Talrijke tekeningen en foto’s vergezellen de beschrijvingen. Onder de kastelen bevonden zich Starrenburg, Spangen en het Huys Rodenrijs. Van den Berg geeft veel wetenswaardigheden en doet uit de doeken hoe deze kastelen ten onder gingen. Dit doet hij ook met de buitenplaatsen. Zo kwam Het Leeuwenhof voort uit een opgeleukte boerderij, Schiezigt genaamd. Met de aankoop door Johan Willem Lormier, lid van de Rotterdamse vroedschap, ondergaat de boerderij grote veranderingen en krijgt dan de naam Leeuwenhof. Na het langdurige verval van dit buiten worden in 1995 resterende delen gerestaureerd. Het monumentale hek was toen, door toedoen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, al wel afgebroken en werd op Bingerden nabij Doesburg weer opgebouwd. Dat buiten was tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar gehavend en zo vond dit monumentale hek daar een nieuwe bestemming. De enige buitenplaats die nog min of meer gaaf bewaard is, heet De Tempel. Tegenwoordig is dit in het bezit van de stad Rotterdam. Dit biedt vooralsnog weinig toekomstgarantie, want die is ongewis. Ondanks een verantwoord restauratieplan lijkt de gemeente niet echt warm te lopen voor haar duurzame herstel en zit er een anti-kraak in. Dat is eeuwig zonde, want van de bijzondere geschiedenis van de kastelen en historische buitenplaatsen in Overschie is De Tempel feitelijk de enige gave die resteert. Nu dus maar hopen dat inzicht en middelen voor deze buitenplaats worden gevonden. RD.
Kastelen & Buitens in Overschie is een uitgave van Museum Oud Overschie. Het is een paperback van 94 pagina’s. Het boekje is rijk geïllustreerd en overzichtelijk ingedeeld.
John M.J. van den Berg, Kastelen & Buitens in Overschie, Rotterdam 2020. Prijs: € 14,95 plus verzendkosten (€ 4,-) Het boek is te bestellen via de website www.museum oudoverschie.nl
Bij Verloren verscheen een boek over de relatie tussen de familie Six en Lisse. Het is een welkome aanvulling op de eerder verschenen publicatie van Geert Mak getiteld De levens van Jan Six dat in 2016 bij Uitgeverij Atlas uitkwam. Mijn belangrijkste kritiek toen op dat boek was dat ik het een onevenwichtig verhaal vond, waarbij Mak regelmatig schreef dat de Sixen landbezit heel belangrijk vonden. Verder dan deze signalering ging Mak niet. Dit boek, geschreven door een groep van zes auteurs, gaat daar nu dieper op in. Sterker nog, het boek van Mak was aanleiding voor deze publicatie.
Jos van Bourgondiën, Maarten van Bourgondiën, Leo van der Geer, Rob Pex, Brigitte Rink en Henk Schaap verrichtten uitgebreid onderzoek naar de bezittingen van de familie Six in Lisse en omgeving. De auteurs stelden een gedifferentieerd verhaal samen, zonder dat duidelijk is wie verantwoordelijk is voor welke bijdrage. Een interessante inleiding schetst de opkomst en positie van deze oorspronkelijk uit de Zuidelijke Nederlanden afkomstige familie. Er is aandacht voor hun huwelijkspolitiek, hoe zij hun geld verdienden en wat hun positie was onder de Amsterdamse regentenfamilies en de daar heersende machtspolitiek. Hierna volgen bijdrages in chronologische volgorde over opeenvolgende familieleden en hun veranderend grondbezit in Lisse.
Hun relatie met deze streek begint na de aankoop van de hofstede bij het Knappenland door Anna Wijmer. Deze ondernemende vrouw was ruim 37 jaar de weduwe van de in 1617 overleden Jean Six. Na haar dood deden haar kinderen weer nieuwe landaankopen in deze streek. Zo kocht Pieter Six het Keukenduin en ving daar aan met zandafgravingen. Ladingen zand werden naar het uitdijende en dus zand slurpende Amsterdam afgevoerd, maar het ging ook richting Haarlem en Leiden voor bouwprojecten. Zand werd ook wel benut als extra ballast op de vele vertrekkende VOC schepen. Landbezit werd verpacht en de inkomsten daaruit droegen bij om het aangename buitenleven te bekostigen. In de conclusie is te lezen dat de Sixen in Lisse en omgeving nu enkel nog voortleven in enige monumenten en sommige door hen gevormde landschapsvormen, een tuinmanswoning, een liefdadigheidshofje en in vaarten en landerijen die hun vorm kregen in de tijd, toen leden van deze familie hier hun belangen hadden. Een helder geschreven en goed bezorgd boek dat zeker van toegevoegde waarde is, als u het boek van Geert Mak eerder las. RD.
Sporen van Six in Lisse. De voetafdruk van een Amsterdamse familie op een dorpsgemeenschap in de jaren 1640-1763 is een genaaid gebonden uitgave in harde band en telt 240 pag. Het boek is aantrekkelijk in kleur gedocumenteerd en uitgegeven door Uitgeverij Verloren.
Jos van Bourgondiën e.a., Sporen van Six in Lisse.De voetafdruk van een Amsterdamse familie op een dorpsgemeenschap in de jaren 1640-1763, Hilversum 2020. ISBN 9789087048891 Prijs: € 25,-
Op deze eind vorig jaar gepubliceerde uitgave wordt in het algemeen wat kritisch gereageerd. Dan weer lees je dat de auteur zich verliest in een veelheid van details, dan meldt een recensent dat de vertaling en/of eindredactie matig is. Dat laatste beaam ik, want hier en daar is het boek in moeizaam Nederlands gesteld en kost het moeite te volgen wat hoofd- en bijzaken zijn. Feit is wel dat dit lijvige boek (520 pag.) breed ingaat op de persoon Linnaeus (1707-1778) en de belangrijke wetenschappelijke verdiensten van deze plantkundige, zoöloog en geoloog. Linnaeus maakte als eerste onderzoeker een begin met het geven van wetenschappelijke namen aan planten en dieren, waarbij hij onderscheid maakte in drie groepen in de natuur: de stenen, de planten en de dieren. Groei, leven en gevoel waren hierbij kernbegrippen waarbij de mens in de categorie dier werd ingedeeld, toen zeker niet een algemeen gedeelde opvatting.
Linnaeus promoveerde in Harderwijk, destijds internationaal een geliefd instituut voor snelle studievorderingen, en had vlak voor diens dood nog contact met de wereldberoemde medisch professor Herman Boerhaave in Leiden, die tevens verantwoordelijk was voor de Leidse Hortus Botanicus. Door diens toedoen, kwam hij van september 1735 tot oktober 1737 te werken bij een van zijn patiënten, te weten de zeer vermogende bankier George Clifford. Die bezat destijds de buitenplaats De Hartekamp in Heemstede. Daar gaf hij Linnaeus alle ruimte voor onderzoek en experiment en voor het verzamelen van uitzonderlijke of exotische planten. Clifford bezat een omvangrijke bibliotheek, een menagerie met uitheemse diersoorten en onnoemlijk veel bijzondere bomen, planten en heesters. Hier deed Linnaeus onderzoek en verzorgde er een prachtige uitgave over de plantencollectie van Clifford (Hortus Cliffortianus). Bovendien lukte het hem als eerste in ons land met een gematigd klimaat op De Hartekamp een banaan tot volle wasdom te krijgen. Hij bezat een groot talent voor het geschreven woord, want meer dan 186 publicaties zijn van hem bekend.
Los van de kritiek is dit een welkom boek, want heel veel over de persoon en werken van Linnaeus in onze taal is er niet verschenen. De Zweedse auteur Broberg levert met dit boek een biografische bijdrage aan kennis en werk van deze uitermate belangrijke wetenschapper, die op De Hartekamp te Heemstede nog altijd wordt geëerd met een wat vergeten borstbeeld in de bosschages nabij het landhuis. Het boek is in drie delen verdeeld; jeugdjaren en studietijd, top van academisch kunnen en de laatste jaren waarin hij tegelijk gelauwerd en niet altijd begrepen werd. Deze laatste jaren van deze grote man waren treurig. Hij kreeg meerdere tia’s die hem gedeeltelijk verlamden en de spraak ontnamen. RD
Carl Linnaeus. De man die de natuur rangschikte verscheen bij Spectrum te Amsterdam in 2020. Dit gebonden boek telt 520 pagina’s en is van talrijke illustraties voorzien. Voorts bevat het een uitgebreid notenapparaat en literatuurverwijzingen.
Gunnar Broberg, Carl Linnaeus. De man die de natuur rangschikte, Amsterdam 2020. ISBN 9789000367566 Prijs: € 39,99
In de serie publicaties van de Stichting Kastelenstudies Nederland (SKN) verscheen een derde bundel. Doel van de stichting is het bevorderen van kennis en kunde rond het wetenschappelijk onderzoek naar KBL met het daarbij horende historische groen. Vanwege het 80-jarige bestaan van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) ontstond een samenwerking tussen beide organisaties met als doel dit jubileum met deze wetenschappelijke feestbundel luister bij te zetten. De uitgave omvat elf verhalen waarvan de meeste betrekking hebben op huizen die toevertrouwd zijn aan de zorg van GLK.
Aan deze bundel werkten tien auteurs samen en Taco Hermans bijt het spits af met een overzicht van publicaties en onderzoek naar Gelderse KBL sinds 1999. Dat artikel wordt afgesloten met een overzicht van boeken en artikelen die sinds 2000 over Gelderse KBL zijn uitgebracht. Het aantal is indrukwekkend, zeker als je bedenkt dat dit enkel studies zijn die betrekking hebben op Gelderland. Aansluitend volgen informatieve artikelen met als titel;
• De bouwgeschiedenis van kasteel Hernen opnieuw bekeken (Debby Aarsman)
• Van sculpen en rocailles. Ornamenteel beeldhouwwerk en de schelp als leidmotief bij de huizen op Waardenburg en Neerijnen (Robbie Dell’Aira)
• De datering van de bouw van kasteel Ammersoyen; verschillende disciplines, verschillende gezichtspunten (Alois van Doornmalen)
• Groot Spriel in Putten, van boerderij tot buitenplaats (Rachel Halverstad)
• De nieuwbouw van het Huis te Rumpt in 1553. Een poging tot reconstructie (Taco Hermans en Edwin Orsel)
• De aula regia van Karel de Grote. Karolingisch muurwerk in de Barbarossaruïne van de Valkhofburcht te Nijmegen (Hein Hundertmark)
• Kasteel Cannenburch, een 16de-eeuws appartementencomplex (Jan Kamphuis)
• Staverden, een modern kasteel (Ronald Stenfers)
• Vergeten erfgoed: de unieke terrassen van landgoed Zypendael (Elyze Storms-Smeets)
Door hier deze opsomming op te nemen, doe ik alle auteurs recht en is overzichtelijk waar de inhoud van deze uiteenlopende, op Gelderse huizen gerichte uitgave op ingaat. RD
‘De Lagchende Vallei’. Recent onderzoek van kastelen en buitenplaatsen in Gelderland verscheen vorig jaar bij de te Zwolle gevestigde Stichting Kastelenstudies Nederland. Het betreft een geïllustreerde paperback uitgave die 280 pagina’s telt.
Taco Hermans & Rob Grubben (eindred.), De Lagchende Vallei. Recent onderzoek op het gebied van kastelen en buitenplaatsen in Gelderland, Stichting Kastelenstudies Nederland 2020. ISBN 9789089320551 Prijs: € 34,95
Onlangs en in eigen beheer uitgegeven, verscheen een bijzonder boekje over het in Arnhem naast park Sonsbeek gelegen Huis Zijpendaal en zijn bewoners. Nu behoort dit buiten tot bezit van het stichting Geldersch Landschap & Kasteelen en zetelt hier de directie van die stichting. Ook zijn er enige publiekstoegankelijke stijlkamers in het huis te bezichtigen. Sjon Onnekink, die elders in deze nieuwsbrief wat meer wordt uitgelicht, leefde met zijn echtgenote Maria lange tijd in het zogenaamde gouverneurshuisje op Zypendaal. Dat huis was destijds neergezet als schooltje ten behoeve van zeven van de acht kinderen Brantsen. Die kwamen daar dagelijks om door een huisleraar te worden onderwezen. De familie Brantsen was lange tijd eigenaar van de buitenplaats. Na het overgaan in andere handen verloor dit gouverneurshuisje zijn functie en werd het vanaf 1936 bewoond door de grootvader van Onnekink. Die was als politieman werkzaam bij de gemeente Arnhem. Deze verbintenis met Zypendaal bracht bij de auteur een liefde voor deze prachtige buitenplaats op gang. Dit boekje is daar een vrucht van. Tragisch is dat Onnekink, na het gereedkomen van zijn onderzoek naar de geschiedenis en bewoners van Zijpendaal, door hartfalen kwam te overlijden. Recent besloot zijn familie zijn onderzoek postuum te publiceren en daar zijn wij hen erkentelijk voor.
De auteur gaat uitgebreid in op de geschiedenis van deze buitenplaats waarvan vijf generaties Brantsen eigenaar zijn geweest. Zij waren sinds de 17de eeuw in Arnhem gevestigd en werden onder koning Willem I in de adelstand verheven. Het was een vermogende familie met een omvangrijk bezit aan landerijen en huizen in en om Arnhem. Zo was het buiten Wielbergen bij Doesburg een van de Brantsen-bezittingen. Onnekink beschrijft in zijn onderzoek alle gebouwen en de landschappelijke ontwikkeling van Zijpendaal. Ook de Gulden Bodem (een soort overtuin van Zypendaal) en Schaarsbergen worden er in beschreven. De auteur neemt de lezer als het ware mee op wandelingen over het uitgestrekte terrein, dat grenst aan Sonsbeek en daarmee samen een aanzienlijk natuurgebied vormt. Hierdoor krijg je als lezer er zin in om deze buitenplaats eens te gaan bezoeken om er met dit boekje in de hand op verkenning te gaan. Dat kunt u ook doen. RD.
Landgoed Zijpendaal en de familie Brantsen is een paperback uitgave volgens het principe printing on demand. Het telt 138 pagina’s en vele zwart/wit foto’s. Het is te bestellen via een mail met uw naam en adres aan: J.Onnekink@solcon.nl
Sjon Onnekink, Landgoed Zijpendaal en de familie Brantsen, Arnhem 2020. ISBN 9789464035469 Prijs: € 14,95 (plus de portokosten)
Vlak voor het themajaar 2021 ‘Ode aan het landschap’ aanving, verscheen er een boek van de hand van cultuurhistoricus Auke van der Woud, waarin het ontstaan van het Nederlandse landschap centraal staat. Vooral in een tijd waarin wij op zoek moeten gaan naar een hernieuwde omgang met het ons omringende landschap, is het des te interessanter te lezen hoe het Nederlandse landschap tot stand is gekomen. De situatie voor 1850 is haast niet meer voor te stellen door de ‘genormaliseerde’ sloten en rivieren, de ontgonnen heide en woeste grond en de drooggemaakte weilanden. Deze eufemistisch aangeduide ‘verbeteringen’ krijgen in het boek volop aandacht. Van der Woud laat zien dat dit ten koste ging van kleinschalig agrarisch landschap en de verscheidenheid aan woeste gronden met heide, moeras en zandverstuivingen die Nederland zo lang kenmerkte. Het is zondermeer interessant maar ook ontluisterend om te lezen met welk gemak de natuur werd teruggedrongen en het eeuwenoude landschap werd opgeruimd onder het mom van vooruitgang. Hierbij sloeg men de bewoners van dit landschap niet over. Ook zij werden, net als hun leefomgeving, ‘verbeterd’.
Het Landschap, De Mensen. is een boeiend boek over de Nederlandse landschapsgeschiedenis en sluit aan bij andere boeken over soortgelijke onderwerpen, die Van der Woud eerder schreef. Hij maakt op een toegankelijke manier gebruik van bronnen en doet interessante nieuwe waarnemingen. Zo maakt de auteur duidelijk dat het doel van beleidsmakers, ontginners en herenboeren in de periode 1850-1940 (maar ook daarna nog) niet in de eerste plaats het kwalitatief beter en goedkoper maken van het voedsel voor de Nederlander was. Zij richtten zich vooral op de mogelijkheden om steeds meer te kunnen exporteren. Een andere mythe waar Van der Woud zijn licht over laat schijnen, is het zogenaamde polderen dat de Nederlandse politiek kenmerkt. Dit zou z’n oorsprong vinden in het inpolderen van land, waarbij iedereen genoodzaakt was samen te werken om zo tot een werkbare consensus te komen. In het boek valt echter te lezen dat het inpolderen vaak wel gepaard ging met ruzie, men vaak voor eigenbelang koos en er dus lang niet altijd sprake was van een consensus. Pim Alofs
Het Landschap, De Mensen. Nederland 1850-1940 verscheen bij Uitgeverij Prometheus. Het is een gebonden uitgave van 445 pagina’s met telkens een afbeelding die een hoofdstuk inleidt.
Auke van der Woud, Het Landschap, De Mensen. Nederland 1850-1940, Amsterdam 2021 (2020). ISBN 9789044645934 Prijs: €29,99
Net als rond veel Hollandse steden legde de elite ook in andere delen van ons land buitenplaatsen in het landelijke gebied aan om er langdurig te kunnen verblijven. Zo werden in Eelde-Paterswolde, in de directe omgeving van Groningen-stad, diverse buitenplaatsen gerealiseerd. Hiermee ontstonden bijzondere landschappelijke parken op relatief korte afstand van Groningen, zoals Brinkhoven, Oosterbroek, Noordwijk, Lemferdinge en De Braak. Sommige van deze buitenplaatsen zijn tot in onze tijd bewaard gebleven.
Directe aanleiding voor de uitgave van dit boek is dat het in 2020 precies honderd geleden was dat Natuurmonumenten de buitenplaats De Braak aankocht. Daarmee verwierf de toen nog jonge vereniging haar eerste (gehele) buitenplaats. Ter herinnering aan dat moment stelden Els van der Laan-Meijer en Michiel Purmer dit boek samen, waarin vooral aandacht wordt besteed aan De Braak en haar geschiedenis. Hierbij ligt het accent op de laatste 200 jaar en op het omringende gebied. De bijdrage van landschapsarchitect Els van der Laan verraadt haar grote kennis van de landschappelijke ontwerpen van de noordelijke tuinontwerper Lucas Pieters Roodbaard. Zij doet momenteel promotieonderzoek naar het werk van deze persoon. Roodbaard ontwierp ook het park rond De Braak, dat goeddeels ongeschonden tot ons is gekomen. Dit tien hectare tellende park behoort tot zijn meest monumentale ontwerpen.
De bijdrage van sociaal geograaf Michiel Purmer heeft vooral betrekking op de lange relatie van Natuurmonumenten met dit gebied. Als erfgoed-specialist bij deze organisatie licht hij achtergronden rond de aankoop van De Braak toe en gaat in op de vele wederwaardigheden uit de nu honderdjarige verbintenis van Natuurmonumenten met De Braak.
Dat dit buiten de tand des tijds goed is doorgekomen, bewijzen ook de vele mooie foto’s in dit boek. Ook nu nog genieten vele wandelaars van de zogenaamde kiosk, het doolhof, de berceau, de kettingbrug en andere historische elementen. Ook de ontwerpprincipes van Roodbaard zijn goed afleesbaar aan de waterpartijen, de padenpatronen en de vele monumentale bomen die deze buitenplaats verrijken. Kortom een aantrekkelijk boek om deze mooie buitenplaats te leren kennen en na lezing eens te gaan zien. RD
Landgoed De Braak twee eeuwen cultuur en natuurbeleving verscheen bij Noordboek in Gorredijk. Het is een paperback en het telt 88 pag. Te bestellen via www.noordboek.nl
Els van der Laan-Meijer & Michiel Purmer, Landgoed De Braak. Twee eeuwen cultuur en natuurbeleving, Gorredijk 2020. ISBN 9789056157265 Prijs: € 17,50
“Liever Turks dan paaps!” is een gevleugelde uitspraak uit een tijd dat de nog jonge Republiek der Verenigde Nederlanden met moeite de dreiging van het (katholieke) Habsburgse Rijk en Frankrijk kon afwenden. In een poging om deze dreiging te weerstaan, ging men naarstig op zoek naar bondgenoten. Die vond men in het begin van de zeventiende eeuw in het Ottomaanse Rijk. Vanaf 1610 zocht de Republiek toenadering, wat uiteindelijk leidde tot de aanstelling van de eerste Nederlandse ambassadeur in Constantinopel in 1612.
Dit kleine boek, geschreven door Hans Krol en Mehmet Tütüncü ter gelegenheid van het Adriaan Pauw-jaar (1620-2020), belicht een merkwaardig facet van de eerste decennia van deze internationale verhoudingen tussen de Republiek en het Ottomaanse Rijk. Centraal staat het (inmiddels verloren) Huis te Heemstede dat in 1620 werd aangekocht door Adriaan Pauw (1585-1653), telg van een illuster geslacht. Vanaf ca. 1630 bevond zich op deze buitenplaats een groot panorama van de hoofdstad van het Ottomaanse Rijk in de zogeheten ‘Kamer van Constantinopelen’. Dit bleef hierin bevestigd, totdat het bij de veiling van de inboedel van het kasteel in 1810 (waarschijnlijk) verloren ging. In dit boek wordt onderzocht hoe de vroege contacten tussen de Republiek en het Ottomaanse Rijk leidden tot een geschilderd panorama van Constantinopel, dat in 1616 in de Republiek aankwam en uiteindelijk in Heemstede terechtkwam.
Dit onderwerp is erg bijzonder en het draagt in vele opzichten bij aan een genuanceerder beeld van de Republiek aan het begin van de zeventiende eeuw. Het leesplezier wordt soms wel verstoord door spelfouten, herhalingen van grote stukken informatie en een wat onduidelijke indeling. Daar staat weer tegenover dat er veel en grote afbeeldingen aan het einde van het boek te vinden zijn, die de lezer in staat stelt om ze in alle detail te waarderen. Al met al, dit boek weet in een relatief korte tekst verschillende belangrijke thema’s te raken, waardoor het de lezer een bijzondere invalshoek geeft op de positie van de buitenplaats in de Nederlandse geschiedenis. Philip Muijtjens
Een verloren panorama van Constantinopel in het Huis te Heemstede van Adriaan Pauw is uitgegeven door Uitgeverij SOTA in Heemstede. Het telt 46 bladzijden. en is een gebonden uitgave. Dit boekje is te bestellen via sotapublishing@gmail.com
Hans Krol & Mehmet Tütüncü, Een verloren panorama van Constantinopel in het Huis te Heemstede van Adriaan Pauw, Heemstede, 2020. ISBN 978906921285 Prijs: € 20,00
