door Petra Brekelmans, initiatiefnemer en vrijwilliger van het eerste uur
In 1654, na het overlijden van zijn lieftallige en zeer gefortuneerde echtgenote Anna Weytsen, stichtte dichter en medicus Jacob Westerbaen zijn ‘Eden op het Duyn’, zijn ‘Ockenburgh’. Hij leidde er een heerlijk leven met jagen, theater en dichten. Jacob behoorde tot de Haagse dichtersdriehoek waarvan ook Constantijn Huygens en Jacob Cats onderdeel waren. Allen beschreven hun levens op hun buitenplaatsen in lofdichten van vele tientallen hoofdstukken. Jacob noemde zijn hofdicht over Ockenburgh, Arctoa Tempe oftewel Noordelijk Tempeldal. Hij beschrijft zijn liefde en talent voor tuinieren en hoe hij iedereen uitnodigt om te komen proeven van het fruit dat hij kweekt. Hij vertelt dat hij ‘Haagh, noch Hof schuuwt’. En de schouwburg op Ockenburgh is vrij voor iedereen. ‘Wees welkom in myn kleyn paleis’, dichtte Jacob. ‘Het is kleyn, nochtans groot genoeg voor myn gesin, myn vrind en myn vrindin.’
Na Jacob Westerbaen werd de buitenplaats bewoond door verschillende notabelen, totdat het tijdens de Tweede Wereldoorlog in handen viel van de Duitse bezetter. De Atlantikwall lag op steenworp afstand en de beruchte V2 bommenwerpers stonden vlakbij. Na de oorlog werd Ockenburgh omgebouwd tot jeugdherberg en telde in de hoogtijdagen 400 bedden. In 1996 sloot Jeugdherberg Ockenburgh haar deuren, omdat er geen behoefte meer aan was. De gemeente Den Haag zette Buitenplaats Ockenburgh met het rijksmonument Villa Ockenburgh te koop.
Zwaar gehavend
In 2012 stond Villa Ockenburgh er zwaar gehavend bij. Drie miljoen euro aan achterstallig onderhoud was opgelopen in het rijksmonument. Het huis was bijna niet meer zichtbaar door de verwildering van de borders. Van de prachtige tuinen die de vele bewoners er hadden aangelegd, was weinig meer over. Verwaarlozing alom. Het omliggende gebied was bestempeld als uitbreidingsgebied. Hier, aan de zuidwestkant van Den Haag zouden ruim 25.000 huizen worden bijgebouwd. De buitenplaats had zestien jaar te koop gestaan, maar er was geen interesse vanuit de markt voor dit economisch onrendabele vastgoed. De laatste projectontwikkelaar trok zich eind 2012 terug. De gemeente zat met de handen in het haar….
Buurt neemt heft in eigen hand
Een aantal buurtbewoners nam in 2012 het heft in eigen hand en schreef een ideëel herbestemmingsplan op basis van participatie. Zij zagen een plek waar meer te verdienen was dan alleen geld. Door samen aan de slag te gaan en de verantwoordelijkheid te nemen voor de restauratie en het behoud zou in plaats van gemopper over verwaarlozing de harmonie terugkomen in dit prachtige groene stuk Den Haag, voorspelden de initiatiefnemers. De plannen van de buurtbewoners waren gestoeld op het activeren van Haagse en Westlandse vrijwilligers (jong en oud), sponsoren en donateurs en het werven van fondsen. Donaties en de huur- inkomsten van een sociaal maatschappelijke horecaondernemer zouden zorgen voor de toekomstige onderhoudskosten. Vrijwilligers zouden na de grootscheepse restauratie langdurig betrokken blijven voor klein onderhoud van het huis, onderhoud van de tuinen en de organisatie van laagdrempelige activiteiten voor de buurt.
Drie jaar werd er gelobbyd, gepresenteerd en vertrouwen en steun gezocht om dit plan te kunnen uitvoeren als ‘burgerinitiatief’. Meer en meer buurtbewoners meldden zich aan als vrijwilliger. Stichting tot behoud van de Historische Buitenplaats Ockenburgh (culturele ANBI) werd opgericht in 2015. Een intentieovereenkomst werd getekend met de gemeente Den Haag. Na een economische haalbaarheidsstudie door KNHM/Arcadis en Bureau Hereijgers werd er groen licht gegeven.
Pop-up café en moestuin
In september 2015 opende in de historische Villa Ockenburgh een pop-up café. Ondersteund door een genereuze subsidie van de gemeente Den Haag werkten vrijwilligers drie weken non-stop om hagen te snoeien, te schilderen en een podium te bouwen en het café in te richten met gedoneerde meubels. Een professionele horeca ondernemer ging aan de slag en droeg huur af aan de stichting. Na 6 maanden startte de cascorestauratie van de villa onder verantwoordelijkheid van de gemeente Den Haag. Het pop-up café en de activiteiten verhuisden naar een gedoneerde Westlandse kas achter de villa. Historisch onderzoek werd gedaan naar de vroegere tuinen, waarna in 2016 gestart werd met het ontwerp en de aanleg van een moestuin – door de vrijwilligers.
In 2018 nam de stichting het eigendom van de buitenplaats over van de gemeente Den Haag, zodat de toegezegde donaties konden worden geïnd. Om het laatste stuk van de dekking van de bouwkosten te kunnen garanderen, sloot de stichting bij het Fonds Ruimte en Economie Den Haag en Koninklijke Nederlandse Heidemij/participaties een beperkte lening af.
De restauratie van de binnenkant van de villa inclusief de nieuwe duurzame installaties startte in oktober 2019 en werd binnen budget en op tijd opgeleverd in augustus 2020. Met vereende krachten werkten de vrijwilligers zij aan zij met de professionals van restauratieaannemer Jurriëns-West.
De basis van de redding ligt in handen van vrijwilligers
Stichting tot behoud van de Historische Buitenplaats Ockenburgh werkt met zo’n 150 vrijwilligers. Het is een samenwerking van onder meer buurtbewoners, (jong) senioren, scholieren, studenten en professionals. Verdeeld over verschillende afdelingen zoals bouw, tuinen, evenementen, fondsenwerving, communicatie, vrijwilligers en bestuur, is de Stichting net een echt bedrijf. De verantwoordelijkheid én de trots ligt bij de vrijwilligersorganisatie. Dit project is van een andere waarde dan alleen maar geld. Ockenburgh is met vereende krachten van de ondergang gered. Vrijwilligers, lokale overheid, donateurs en sponsoren maakten het mogelijk. Het is ook uniek, omdat geactiveerde bewoners iets voor elkaar kregen wat professionele projectontwikkelaars tientallen jaren niet lukte. De inmiddels geïnvesteerde 1,8 miljoen euro voor het herbestemmen van Ockenburgh lijkt veel, maar de ruim 70.000 vrijwilligersuren die er tot nu toe in zitten, zijn pas echt onbetaalbaar.
De stichting heeft in juni 2020 een contract gesloten met een ervaren horecaondernemer, die sociaal ondernemen de nieuwe norm wil maken. Zij zijn Villa Ockenburgh BV gestart. Het bedrijf wordt ondersteund door het leerwerkbedrijf Stichting Villa Bijzonder. Hier worden mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt opgeleid, om daarna een reguliere baan te vinden. In de toekomst zullen de stichting en haar horecapartner zich verder gaan buigen over de vraag hoe ook in de toekomst professionals, leerlingen en vrijwilligers kunnen samenwerken in het onderhoud van de villa en de tuinen.
Samen sterker – dat blijft het uitgangspunt.
Voor een bezoek aan Villa Ockenburgh en meer informatie: https://villaockenburgh.nl/