K. Bouwer, Brakkenstein. Een Nijmeegse buitenplaats en zijn bewoners, Nijmegen 2018
Destijds stonden rond Nijmegen talrijke buitenplaatsen. Feitelijk omsloot dat geheel aan buitens door een ring of gordel de oude stad. Deze werd wel de ring van Arcadië genoemd. Het bijkans vierhonderd jaar oude en nu twaalf hectare tellende Brakkenstein behoorde hier ook toe maar is slechts een van de weinig overgebleven buitens. Met dit voorbeeldige boek tracht auteur Klaas Bouwer twee doelen te realiseren. Als sociaal geograaf en historicus geeft Bouwer veel aandacht aan de ontwikkeling en positie van Brakkenstein in het haar omringende landschap. Daarnaast gaat hij uitgebreid in op de vele markante eigenaren en bewoners en hun wederwaardigheden in relatie met dit buiten. Onder hen bevonden zich ambtenaren, regenten, geneesheren, fabrikanten en renteniers.
Brakkenstein werd aangelegd nadat een zuidelijk gelegen groot stuk heide door werkers was omgespit en waterwegen waren aangelegd. Dat gebeurde tussen 1640 en 1655. Deze activiteiten werden mogelijk doordat talrijke welstandigde personen door de positieve economische tijdsomstandigheden grote stukken hei in pacht konden nemen om het te gaan ontginnen voor landbouwdoeleinden. Op die wijze trachten zij hun nieuw gewonnen kapitaal te investeren in rustig renderend landbezit. Net zoals in ‘s-Graveland de Erfgooiers zich niet direct door rijke Amsterdamse kooplieden lieten wegjagen, rees ook hier bij Nijmegen verzet van lokale belanghebbenden, die vanouds vrije rechten bezaten. Zij moesten door pachtbelangen van de stad maar ook door particuliere belangen van regenten het onderspit delven. Over de naam van het buiten bestaan meerdere theorieën. Mogelijk dat het vernoemd is naar het Franse jachthonden ras de brak, ook is het plausibel dat de naam slaat op de schrale, onbruikbare (brakke) grond die hier voorkwam.
Brakkenstein kent een lange en bewogen geschiedenis die rond 1650 een aanvang neemt in de persoon van de gefortuneerde Nijmegenaar Gijsbert van Mullicum. Aanvankelijk was Brakkenstein een boerenhofstede, die diende als buitenverblijf van de eigenaar en zijn familie. Pas nadat Bernhard Rappard, een uit Duitsland afkomstige arts, Brakkenstein uit een erfenis van zijn vrouw had verworven, volgt rond 1720 de verbouwing van hofstede naar een meer modieuze en representatieve buitenplaats, compleet met sterrenbos. Zoals gebruikelijk gaat het goed door erfenis over van familie op familie tot het in 1915 werd aangekocht door de fabrikant Victor Jurgens. Hij en familieleden zouden Brakkenstein tot 1955 bezitten. De aankoop van het buiten werd mogelijk gemaakt door kapitaal dat de familie met de productie van margarine te Oss had vergaard. Na de aanvankelijke verhuur aan het St Canisius Ziekenhuis volgde verkoop aan de gemeente Nijmegen. Tegenwoordig is Brakkenstein in gebruik als restaurant met beperkte overnachtingsmogelijkheden. RD
Brakkenstein. Een Nijmeegse buitenplaats en zijn bewoners verscheen bij Valkhof Pers en is een gebonden uitgave. Het telt 208 pagina’s en is goed gedocumenteerd met beeld- en kaartmateriaal.
ISBN 978 90 5625 494 0 Prijs: € 24,95