Nu de periode nadert waarop Nederland haar bevrijding van het nazisme herdenkt, aandacht voor een boek dat slechts heel zijdelings de wereld van buitenplaatsen raakt, maar wel betrekking heeft op natuur en botanie en wat in de natuur groeit en bloeit. Dit boek van Michiel Bussink is een poging te reconstrueren hoe de persoon van Hendrik Uittien (1898-1944) moet zijn geweest en zijn leven voor en handelen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van gesprekken, (ego)documenten en veel archiefonderzoek schetst Bussink dit bijzondere leven van de botanicus Uittien, dat eindigt in 1944 voor een vuurpeloton.
In de jaren voor 1940 studeert en promoveert deze zachtmoedige bioloog en botanicus op een proefschrift over ‘de samenhang tussen bladderden en vertakkingen’. Hij zet zich als bestuurder in voor de Nederlandse tuinbouw en plantkunde, geeft les op de Middelbare Koloniale Landbouw School (MKLS) in Deventer en doet veel veldonderzoek naar planten en volkenkundige gewoontes die betrekking hebben op planten en bloemen. Ook spant hij zich volop in voor de toen nog jonge Nederlandse natuurbeleving, samen met figuren als Jac P. Thijsse en de joodse bioloog Heimans.
Een van zijn mededocenten op de MKLS is Edward Sandberg. Deze telg uit een adellijk geslacht was door financiële omstandigheden genoodzaakt te stoppen met zijn studies in Delft en was uit frustratie een steeds vuriger aanhanger geworden van het nationaalsocialistische gedachtegoed. Vader Sandberg was adviseur van Mussert en hij zou het tijdens de oorlogsjaren nog brengen tot burgemeester van Kampen. Een ander lid van deze familie was Willem Sandberg, oud-directeur van het Stedelijk Museum te Amsterdam en een van de twee overlevenden van de aanslag op het Bevolkingsregister in Amsterdam in 1943. Voor de NSB-er Sandberg burgemeester werd, had hij het leven van studenten en docenten op de MKLS ruimschoots gehinderd door voortdurende bedreigingen en geweld door knokploegen. Uittien, een faliekant tegenstander van het nazisme, ging door met stil verzet bijvoorbeeld door witte anjers in zijn knoopsgat te dragen of door in zijn vensterraam op de verjaardag van Wilhelmina oranje bloemen in een vaas te plaatsen. Ook sprak hij bij aanvang van de oorlog in een bomvolle gehoorzaal van de Universiteit van Utrecht een anti-nazistische rede uit die op ingenieuze wijze een gelaagde kritiek op de bezetter inhield.
Gedurende de oorlog kwam deze man nadrukkelijk in verzet door het illegaal verschijnende blad Trouw te verspreiden in Deventer, waarbij hij hoge risico’s nam. Eerder was hij door toedoen van Sandberg als docent geschorst, maar zo goed en kwaad als dit kon bleef hij botanisch veldonderzoek doen tot verraad na marteling in de winter van 1944 hem, samen met een grote groep schrijvers en drukkers van Trouw, in het gevang deed belanden. Lange tijd bracht hij onder zware omstandigheden door in het tot gevangenis omgebouwde groot seminarie te Haaren en later de gevangenis in Vught om daar in augustus 1944 uiteindelijk te worden doodgeschoten. De Hohere SS- und Polizeifuhrer in den Niederlanden Hans Albin Rauter had zich hoogstpersoonlijk voor deze fusillade ingespannen. En zelfs in die omstandigheden bleven de botanie en bloemen Uittien boeien en troost bieden. Een bijzonder biografisch boek over een wetenschapper die onrecht en discriminatie niet accepteerde en ondanks zijn zachte natuur krachtig stelling nam. RD
Botanicus in oorlogstijd. Leven en werk van Hendrik Uittien verscheen bij Uitgeverij KNNV (een uitgeverij met vele op natuurgerichte publicaties). Het is een paperback, telt 248 pagina’s en is voorzien van zwart/wit foto’s
Michiel Bussink, Botanicus in oorlogstijd. Leven en werk van Hendrik Uittien
ISBN 978 9050 1183 16
Prijs; € 21,95, E-book € 11,95