De vroegste steenhuizen heten in Groningen een borg, in Friesland een state of stins, en in Oost-Nederland een havezate. Vaak waren deze huizen het bezit van edelen en de eigenaren hadden bestuurlijke en juridische rechten. Ze waren meestal ook lid van het gewestelijk bestuur, bijvoorbeeld als grietman (vergelijkbaar met een huidige plattelandsburgemeester).
Stinsen en staten in Fryslân
In Friesland kwamen tijdens de middeleeuwen honderden terpen voor. Sommige terpen waren bebouwd met een stins of state. Een stenen toren met dikke muren, die aan de eigenaar en zijn volk bescherming moest bieden tijdens onlusten of onder slechte weersomstandigheden. Welgeteld één originele stins is min of meer in tact bewaard gebleven: de Schierstins in Veenwouden.
Stadse stinsen en staten
Er zijn nog wel fundamenten of andere bouwresten van stinsen verspreid over Fryslân te vinden. Steenhuizen kwamen ook in steden voor. Van die stadsstinsen zijn er meer bewaard gebleven, al werden die in de loop der tijd vaak verbouwd. Sommige stinsen zijn uitgebouwd tot zogenaamde staten. Een state omvat een huis, het omringende land, vee en ander bezit.
Estate
In het Engels leeft state voort in het woord ‘estate’, waartoe al het bezit van een persoon behoort. Friesland telt nog enkele fraaie staten. Op de mooie website van de Friese Stichting Staten & Stinsen vind u tevens meer informatie.
Borgen in Groningen
Net als in het naburige Friesland, zijn ook in de provincie Groningen tijdens de middeleeuwen steenhuizen gebouwd. Die werden ‘borgen’ genoemd. Omdat stenen duur waren, maakten enkel de rijken gebruik van dit bouwmateriaal. Van de ongeveer 200 steenhuizen of borgen die in Groningen zijn gebouwd, zijn er nog zestien over, waaronder Menkemaborg en Fraeylemaborg. Hier [link opnemen naar locatiepagina Groningen] op deze website vindt u alle borgen op een rijtje. Voor meer informatie kunt u ook kijken op de website van de Stichting Groninger Borgen.
Drentse Havezaten
In Drenthe bezaten de havezaten in de 17de en 18de eeuw een meer politieke functie. Het bestuur was samengesteld uit vertegenwoordigers van de boeren en adel. Daarvan kon je enkel lid zijn als je een havezate in je bezit had. Achttien havezaten konden aanspraak op dat voorrecht maken en als zo’n huis werd verkocht, kreeg de nieuwe eigenaar het recht om toe te treden tot de ridderschap. Nu zijn de meeste havezaten verdwenen maar sommige zijn bewaard gebleven. Op onze website vind je Hier [link opnemen naar locatiepagina Drenthe] alle havezaten en buitenplaatsen in Drenthe. Ook kan je de website Havenzaten in Drenthe en Geheugen van Drenthe bezoeken.