Dit boek gelezen hebbende, begrijp ik dat de auteur naar de Jan Wolkersprijs 2019 meedingt. Dat is een initiatief van BNN/VARA, Wereldnatuurfonds en Volkskrant dat een winnende Nederlandstalige natuurpublicatie met € 5.000,- beloont.
Bioloog Margreet Wesseling verrichtte onderzoek naar de drie zaaiboeken van Herman Boerhaave. Tussen 1712 en 1729 maakte hij aantekeningen in dergelijke boeken, waarin hij noteerde wat en waar hij zaaide en waar het zaak afkomstig van was. Met een vlotte pen en door die informatie te combineren met brieven uit de omvangrijke correspondentie van Boerhaave, komt de eminente medicus en plantenkenner tot leven. Tal van persoonlijke details passeren de revue en daaruit blijkt dat je Boerhaave last van een zaaimanie had. Naast zijn medische hoogleraarschap was hij prefect van de Leidse Hortus waarvoor hij verplicht was de bestaande plantencollectie goed te verzorgen en deze uit te breiden. Hiervan moest hij jaarlijks verslag uitbrengen bij het stadsbestuur van Leiden. Voor zijn taakuitoefening correspondeerde met talrijke Europese botanici. Altijd verzocht hij toezending van zaden maar hij was op zijn beurt zeer genereus om hen te voorzien van zaai- en stekgoed uit de Leidse Hortus. Wesseling onderzoekt wie hem van waar welke zaden of stekken toezond. Met sommige van zijn vaste zadenvrienden ontwikkelde hij een warme vriendschap, bijvoorbeeld met de botanist William Sherard, die een deel van zijn werkzame leven Engels consul te Smyrna was. Boerhaave kuste zijn brieven soms, zeker als deze rijkelijk waren voorzien van zaden en zelf noemt hij zich in zijn brieven een onbeschaamde bedelaar van zaaigoed.
De drie zaaiboeken omvatten aantekeningen over de periode 1712-1729. Ze kwamen in 1933 bij toeval boven water tijdens de voorbereidingen van het 350-jarig jubileum van de Hortus. Mogelijk eeuwenlang hadden ze toen achteloos in een stoffig bureau gelegen. Bij de vondst lagen de banden uit elkaar. Ze bleken een ware goudmijn voor de hortus maar ook belichtte het een bijzondere kant van deze zeer gedreven figuur. In tien hoofdstukken behandelt Wesseling aspecten die met de zaaiboeken te maken hebben waaronder een korte biografische schets van Boerhaave, de geschiedenis en uitbreidingen van de Hortus, zijn belangrijkste internationale zadencontacten en een hoofdstuk dat ingaat op de aankoop van Oud Poelgeest en zijn tuinaanleg aldaar. Deze buitenplaats, die buiten de stad op twee kilometer afstand van de Hortus lag, bood de geleerde extra ruimte voor zijn alsmaar uitdijende plantencollectie én een ontsnapping aan zijn vele patiënten die hem alsmaar wilden raadplegen. Het boek is geannoteerd en rijk geïllustreerd met vele botanische tekeningen van de gewassen die Boerhaave in zijn Leidse en Oegstgeester tuinen vaak aan een door paardenmest verwarmde grond toevertrouwde. RD
Boerhaave Botanicus. Zijn tuinen, zaaiboeken en botanische vrienden is een paperback uitgave van Primavera Pers te Leiden. Het telt 252 pagina’s en vele afbeeldingen.
Margreet Wesseling, Boerhaave Botanicus. Zijn tuinen, zaaiboeken en botanische vrienden, Leiden 2018.
ISBN 9789059972742
Prijs: € 29,90