auteur Yvonne Molenaar
Het Drentse Landschap viert dit jaar haar 90-jarige bestaan. Reden voor een interview met directeur Sonja van der Meer, zelf al meer dan een kwart eeuw verbonden aan de stichting: ‘Ik werk hier al 26 jaar, dus behoor bijna tot het meubilair. Eind jaren negentig ben ik als PR-medewerker begonnen op een toen nog niet bestaande afdeling communicatie. De toenmalige directeur wilde meer draagvlak krijgen in de Drentse samenleving.’
Sinds 1934
‘Het Drentse Landschap is in1934 opgericht door Natuurmonumenten, net als alle provinciale landschapsorganisaties. De toenmalige directie overzag de omvang van de natuurgebieden die beschermd moesten worden en vond dat zij daarvoor als landelijk orgaan te veel op afstand stonden. Zo ontstond het idee van zelfstandige, provinciaal opererende organisaties. Wij kregen vijfhonderd gulden als startkapitaal; zonder natuurgebieden. Die moesten we zelf gaan verwerven. Tot na de WOII gebeurde dit nog niet veel. Maar in de jaren zestig werd er vanuit de provincie een nieuwe directeur aangesteld en vanaf dat moment konden we veel actiever gronden verwerven. Nu, negentig jaar later beheert HDL ruim tienduizend hectare natuur en meer dan driehonderdzestig gebouwen.’
“Je komt binnen en er is bijna niets. Een paar duizend beschermers, wat vrijwilligers en ons kwartaalblad.”
Draagvlak
‘Je komt binnen en er is bijna niets. Een paar duizend beschermers, wat vrijwilligers en ons kwartaalblad. Maar voor de rest deden we niet zoveel. Het organiseren van activiteiten in de natuur werd door het bestuur toen niet echt toegejuicht. Het was in het begin dus best even zoeken wat wel en niet kan. Maar uiteindelijk kun je na 26 jaar wel zeggen dat we ons op dat gebied behoorlijk hebben ontwikkeld. Inmiddels hebben we zo’n 16.000 beschermers, ruim 550 vrijwilligers en een grootdraagvlak in de Drentse samenleving. De lokale bevolking kent ons en wil met ons samenwerken om de ‘eigen’ natuur en het bijbehorende erfgoed in stand te houden.’
Havezaten
Het Drentse Landschap heeft de afgelopen twee decennia ook opvallend veel rood erfgoed verworven, waaronder veel KBL. De eerste verwerving betrof havezate de Havixhorst te Schiphorst – in gebruik als restaurant-hotel met een publiekstoegankelijk beeldentuin in 1981; landgoed en schathuis Lemferdinge in Paterswolde volgde in 2003; Landgoed en Havezate Oldengaerde bij Dwingeloo in 2013 en recent het landgoed met Huis Overcingel in Assen (2019).
De Havixhorst en Oldengaerde behoren tot de resterende zeven van de achttien gelimiteerde, van oorsprong vaak versterkte 17de-eeuwse ‘havezaten’. De Drentse havezaten waren adellijke huizen van edelen die eerder tot de ridderschap verheven waren. Havezaten komen ook voor in Overijssel en in het graafschap Zutphen. Vergelijkbare huizen worden in de provincie Utrecht aangeduid als ‘ridderhofstad’, in Friesland als ‘stins’ en in Groningen als ‘borgen’. De bijbehorende rechten konden per huis verschillen.
Smoel in de regio
‘Het is altijd moeilijk om te achterhalen wat de exacte beweegredenen zijn voor mensen om hun kostbare (familie)bezit uit handen te geven en waarom specifiek aan onze organisatie. Ik denk wel dat Het Drentse Landschap mede dankzij de grote naamsbekendheid, onze nauwe contacten met de provincie én het grote maatschappelijke draagvlak wordt gezien als betrouwbaar, ‘eigen’ en dichtbij. En daar hebben wij de afgelopen 25 jaar ook enorm in geïnvesteerd, met name door het aangaan van lokale samenwerkingsverbanden met erfgoedpartijen en gemeenten. We werken samen als het gaat om bijvoorbeeld nieuwe informatiecentra met educatieve activiteiten, wandel- en fietsroutes of het uitgeven van boeken. Met deze activiteiten geven we onze stichting letterlijk een ‘smoel’ in de regio.’
“Die enorme bijvangst van het erfgoed hadden we echt niet voorzien.”
Impact en bijvangst
Naast de logische verwerving van huizen en boerderijen bij natuurgebieden en landgoederen, beheert Het Drentse Landschap sinds 1999 ook het museumdorp Orvelte, in toenemende mate molens en kerken en sinds 2021 het ensemble Veenhuizen met ruim 80 gebouwen. ‘Het rode erfgoed geeft echt een extra dimensie aan ons imago. De positie van Het Drentse Landschap is daar eigenlijk alleen maar sterker door geworden. Want iedereen heeft wel iets met natuur. Dat vinden we mooi of je vindt het echt superleuk om met vogels, planten of dieren bezig te zijn. Maar erfgoed, dat leeft! Dat zagen we goed bij Oldengaerde en nu bij Overcingel. Als we daar open dagen hebben zijn die binnen no-time volgeboekt. Mensen willen naar binnen, de verhalen horen én ze hebben zelf ook verhalen te vertellen. Omdat ze in de buurt wonen, of omdat een familielid er heeft gewerkt, echt van alles. Die enorme bijvangst van het erfgoed hadden we echt niet voorzien.’
Landgoed- versus natuurbeheer
‘Een landgoed beheren is wel een hele andere tak van sport dan natuurbeheer. Dit is een voortdurend zoeken naar een gezonde balans tussen de zorg voor de natuur en het behoud van het groene en rode erfgoed, waar mogelijk het creëren en versterken van het maatschappelijk draagvlak én tegelijk de noodzaak van een gezond en verantwoord exploitatiemodel.
Zo hebben we best wel moeten investeren in met name de bewustwording bij onze eigen collega’s. Want de mensen van natuurbeheer, die denken ‘he, die rododendrons horen daar niet, die snoeien we weg’. Maar die zijn nu juist karakteristiek voor het groene erfgoed op de buitenplaats. Inmiddels hebben twee van onze medewerkers een opleiding groen erfgoedbeheer gevolgd. Daarnaast proberen we de mensen uit het veld vroegtijdig te betrekken bij de visievorming en de beheerplannen voor het landgoed. Dat was best een zoektocht, maar hier hebben we inmiddels wel een mooie synergie in kunnen vinden.’
Showcase Oldengaerde
‘Oldengaerde is een goed voorbeeld van onze ontwikkelde visie en aanpak. Het familiebezit werd in 2013 aan ons overgedragen, met het doel het landgoed en het huis voor de toekomst veilig te stellen. Oldengaerde was voor ons de eerste keer dat wij zo’n grote schenking kregen. De havezate is vrij gaaf bewaard gebleven, ook qua interieur. Wij hebben vervolgens plannen gemaakt om het landgoed te restaureren en tegelijkertijd nieuw leven in te blazen.
In 2017 zijn we gestart met de uitvoering van een omvangrijk restauratie- en herbestemmingsproject. Een deel van het huis is in gebruik gebleven als zomerverblijf van de oorspronkelijke eigenaren. Dat was een voorwaarde bij de overdracht en de familie huurt dit van ons. Maar we willen ook dat anderen ervan kunnen genieten, dus hebben we in het huis ook twee vakantieappartementen gerealiseerd en beneden kunnen twee zalen worden gehuurd voor vergaderingen, lezingen en dat soort dingen. Verder zijn drie bijgebouwen op het terrein permanent verhuurd, waardoor we een sluitend exploitatiemodel hebben gerealiseerd.
‘Tegelijkertijd proberen we op allerlei manieren ook de omgeving, de lokale bevolking te betrekken bij het landgoed en daarmee de toegankelijkheid verder te vergroten. Maar ook om nog meer mensen te laten genieten van de schoonheid en de rust van deze bijzondere plekken. Zo hebben we bij Oldengaarde een actieve vrijwilligersploeg die het tuinonderhoud doet en een team dat rondleidingen verzorgt.’“Wij zijn een maatschappelijke organisatie en krijgen geld uit de samenleving. Dus daar mag je best iets voor terugdoen.”
Kennisdeling vormt de sleutel
We hebben in Drenthe nog best een grote opdracht als het gaat om het realiseren van het Natuur Netwerk Nederland. Voor ons is het hierdoor in sommige natuurgebieden waar we al beheerder zijn, best spannend of uiteindelijk ook de ontbrekende stukjes natuurgebied erbij kunnen worden betrokken. Overigens maakt het mij daarbij niet echt uit naar wie het beheer gaat, als de kwaliteit van de natuur en de biodiversiteit maar goed worden geborgd. De basis is een goede samenwerking en het onderling delen en uitwisselen van kennis en kunde ten behoeve van die gedeelde instandhoudingsdoelen. Particulieren benaderen ons ook voor advies en ondersteuning. Wij zijn een professionele organisatie en hebben natuurlijk ook meer geld en mogelijkheden om specialisten in te huren. Voor een particulier is dat best wel ingewikkeld. Wij zijn een maatschappelijke organisatie en krijgen geld uit de samenleving. Dus daar mag je best iets voor terugdoen. Dit is dan onze bijdrage aan particulieren die met vraagstukken zitten.’
Naschrift:
Ter gelegenheid van de oplevering van het gerestaureerde huis, verscheen in 2023 in opdracht van Het Drentse Landschap de imposante monografie Oldegaerde. Het verhaal van een havezate en zijn bewoners, door B. Boivin e.a., uitgegeven door Uitgeverij Koninklijke van Gorcum (ISBN: 9789023259503). Over het revitalisatieproject van Oldengaerde is ook een korte film gemaakt.
