Een toegangslaan naar of een lanenstelsel rondom een kasteel of buitenplaats lijkt een vanzelfsprekendheid. We wandelen over zo’n laan en zien de bomen die er altijd zijn geweest en, naar we aannemen, altijd zullen blijven. We zijn onder de indruk van de statigheid en genieten van de schoonheid van het geheel. De dagelijkse werkelijkheid is wat gecompliceerder. Bomen kunnen oud worden, maar hebben niet het eeuwige leven. Vroeg of laat moet er gekapt worden. Een eigenaar of beheerder komt dan voor lastige keuzes te staan.
Een laan maakt deel uit van een totaalontwerp van een ensemble: het huis, de tuin(en) en het park of wandelbos. Vanuit cultuurhistorisch perspectief is het behoud van dit geheel de belangrijkste waarde. Zodra er bomen tussenuit vallen is er al schade aan het gehele beeld. Zo ontstaan er ‘gaten’ in de laan. Zonder ingrijpen zet dit proces zich voort en verandert de indrukwekkende laan geleidelijk in een onregelmatige rij bomen en is de veiligheid van passanten niet meer gegarandeerd.
Het perspectief van de natuurminnende wandelaar kan heel anders zijn. Voor hem is elke boom, mits nog gezond, op zich van waarde. Hier is niet zozeer de cultuurhistorie van belang, maar de natuur- en recreatiewaarde. De verschillende belangen botsen, wat kan leiden tot jarenlange strijd. Ook komt het voor dat partijen in de zichtlijn willen bouwen of in het verleden hebben gebouwd. Dit te voorkomen of een oorspronkelijke zichtas herstellen, is geen eenvoudige opgave.
Marquette
Een treffend voorbeeld is de oprijlaan van Chateau Marquette in Heemskerk. PWN (waterleidingmaatschappij Noord-Holland), beheert het landgoed in opdracht van de provincie waarbij de cultuurhistorische waarde uitgangspunt is. PWN constateerde eind jaren zeventig van de vorige eeuw al dat de oprijlaan het einde van zijn natuurlijke leeftijd bereikte en heeft, na inwinning van deskundig advies, een herstelplan opgesteld dat in drie fases van elk 10 jaar wordt uitgevoerd. Waar nodig wordt gekapt en vindt herplanting plaats met koningslindes. Fase 1 en 2 zijn inmiddels afgerond. Het eerste vervangen deel ziet er weer majestueus uit en het tweede deel groeit voorspoedig.
Actiegroep
In 2011 is er door inwoners van Heemskerk een actiegroep in het leven geroepen die zich heftig verzet tegen de kap van deze bomen. De groep ‘Behoud de laanbomen van Marquette’ stelt natuurwaarden boven, in hun ogen dubieuze, cultuurhistorische waarde en heeft tot nu toe de derde fase van het plan weten tegen te houden.
Nu, eind 2015, zijn we vier jaar verder en is er nog steeds geen duurzame oplossing gevonden. Vier jaar overleg tussen gemeente Heemskerk en PWN heeft niet tot resultaten geleid. Wat is wijsheid in dezen?
Zie ook de websites van PWN en de actiegroep.
december 2015, Saskia Ouwehand
PS. Na de publicatie van dit artikel kreeg de redactie nog een inhoudelijke reactie van Joost Gieskes, die luidt:
Het is een prima idee om de laan in fasen te vernieuwen Er bestaat een soort code of afspraak dat wanneer een laan aan vernieuwing toe is, men zegt dat de bomen voor 40 tot 60 % zijn uitgevallen. Per object kan dat natuurlijk variëren. In landgoed Clingendael is de laan (ca 300 meter lang) in drie fasen vervangen. Dat waren beuken. Het is project goed geslaagd, en zonder protesten van de burgerij. In de buitenplaats Oostduin zijn we met vervanging bezig. Dit geschiedt in twee fasen in twee fasen. Het zijn beuken, het is bij vervanging met beuken van groot belang dat de grond geheel schoon is: geen stronken, geen wortels, geen schimmels.
Uit de beschrijvingen van de nieuwsbrief kan ik niet goed beoordelen wat de staat is van het deel dat blijkbaar aan vervanging toe is. Ik kan dus e.e.a. niet beoordelen, en dat had ik wel gewild want ik ben er zelf ook mee bezig (waarom Simon Klingen, die over deze kwestie veel heeft geschreven, niet om advies is gevraagd weet ik niet)
In Den Haag speelt de vervanging van een – historische – eikenlaan liggend in een buitenplaats. Maar……die laan ligt zwaar omsloten door hoog opgaande bomen, vooral beuken. Wil je de laan vernieuwen met eiken dan is een strook aan weerszijden van 20 tot 25 meter noodzakelijk, want jonge eiken hebben maximaal zon en licht nodig. Het dilemma hier is dat wil je die vernieuwing doorzetten dan moet er een half bos ‘gesloopt’ worden. En dan kom ik ook als aanhanger van verjonging in gewetensnood en neig ik naar ‘natuur’ . Ik heb al eens een andere boomsoort geopperd.
Hartelijke Groet
Joost Gieskes