Simon Goodman, De wolven namen alles mee. Op zoek naar de door de nazi’s geroofde kunstverzameling van mijn familie, Amsterdam 2015
Tijdens W.O. II is de Heemsteedse buitenplaats Bosbeek het décor van een gruwelijke kunstroof. Dit betreft het verhaal van de Duits-Joodse familie Gutmann. Deze oorspronkelijk uit Bohemen afkomstige familie, dat dan deel uitmaakt van het Oostenrijkse keizerrijk, was door bancaire activiteiten tot grote welstand geraakt. Bernhard Gutmann was hierbij de drijvende kracht. Hij richtte in 1840 het Bankhaus Bernhard Gutmann op waaruit later de Dresdner Bank ontstond en waarin de families zoals De Rothschild, Bleichröder en Oppenheim samenwerkten. Zoon Eugen Gutmann begint als eerste met het verzamelen van kunst. Hij is de grondlegger van een uiterst waardevolle zilververzameling waartoe ook enige Orpheusklokken behoorden waarvan er wereldwijd circa tien resteren. Deze klokken werden rond 1540 in Neurenberg gemaakt door zilversmid Wenzel Jamnitzer. Zij worden Orpheusklokken genoemd omdat de klokkasten scenes vertonen uit het leven van de klassieke god Orpheus.
Door omstandigheden komt een groot deel van deze verzameling bij de (jongere) zoon Fritz terecht, getrouwd met Louise van Landau. Hij vestigt zich na W.O. I in Amsterdam en begint daar een filiaal van de Dresdner Bank. Rond 1925 koopt hij in Heemstede de buitenplaats Bosbeek. Als zijn vader op hoge leeftijd overlijdt, neemt hij de leiding van het familiebedrijf en krijgt hij het beheer van de grote, waardevolle kunstcollectie. Zelf verzamelt het echtpaar Gutmann ook en zij richten Bosbeek met veel smaak in en gaan er wonen met hun kinderen Bernard en Lili. Na de Duitse inval bezoeken vooraanstaande nazi’s al snel Bosbeek en begint een langdurig en gruwelijk spel om het bezit van de waardevolle kunstcollectie. De kinderen waren voor het uitbreken van de oorlog naar het buitenland vertrokken. In Engeland studeerde Bernhard kunstgeschiedenis en Lili was vanwege haar huwelijk naar Italië verhuisd. Het is tot op heden een raadsel waarom Fritz en Louise Gutmann zelf niet de benen hebben genomen. Contacten en middelen stonden hen immers volop ten dienste.
Tegen de achtergrond van deze gebeurtenissen beschrijft kleinzoon Simon Goodman, wiens familienaam door zijn vader Bernard eerder al was verengelst, de gebeurtenissen die zijn vader en diens zus Lili, hij en zijn broer Simon na de W.O.II hebben moeten verrichten om delen van het ontfutselde familiebezit terug te krijgen. In het eerste deel van het boek beschrijft hij de geschiedenis van de familie, hoe zij zo rijk werden, waarom zijn grootvader Fritz in Nederland gaat wonen, wat hen overkomt na mei 1940, hoe zij hun collectie afhandig wordt gemaakt en tenslotte hoe zij in concentratiekampen worden vermoord. Met beschrijvingen over de absurde nazibehoefte om roofgoed administratief te kunnen verantwoorden, begint het tweede deel van dit goed geschreven boek. De oorlog en wat daarna kwam zorgde ervoor dat zijn vader langzaam verandert in een altijd zoekende, verbitterde eenling. Na diens dood vangt opnieuw een zoektocht aan die door de auteur, zijn broer Nick en hun tante Lili Bosi-Gutmann wordt uitgevoerd. Ditmaal echter dankzij het digitale tijdperk met veel meer succes. Zij traceren veel voorwerpen die hun ontstolen waren, iets wat hun vader nauwelijks voor elkaar had gekregen. Om de kunstwerken terug te krijgen worden talrijke processen gevoerd waarbij de rol van Europese overheden waaronder die van Nederland, maar ook de rol van de internationale kunsthandel en veilinghuizen zoals Christie’s en Sotheby’s geen pluim verdienen. Naast het verhaal van het persoonlijke leed van de familie Gutmann, maakt dit boek ook duidelijk hoe oorlogsomstandigheden de geschiedenis en het voorbestaan van kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen kleuren en bepalen. (RD)
De wolven namen alles mee is uit het Engels vertaald (The Orpheus Clock) door Paul Heijman. Het telt 368 pagina’s en is een gebonden uitgave van Uitgeverij Meulenhoff. Er zijn foto’s in enige katernen opgenomen.
ISBN 978 90 290 9111 4
Prijs: € 30,-